2025 жылдан бастап елімізде бірқатар өзгерістер орын алды. Олардың кейбіреулері белгілі бір қызметтер мен төлемдердің қымбаттауына алып келді. Байлық психологиясын зерттемес бұрын, ең алдымен статистикаға көз жүгіртейік. Caravan.kz медиа порталы толық зерттеп көрді.
Мысалы биыл АЕК мөлшері 3932 теңгеге өсті, бұл өткен жылмен салыстырғанда 6,5%-ға жоғары. АЕК-тің өсуі әлеуметтік төлемдер мен жәрдемақылардың артуына ықпал етті. Сонымен қатар айыппұлдар мен мемлекеттік баждардың да өсуіне себеп болды.
Сондай-ақ биылдан бастап коммуналды қызметтердің бағасы айтарлықтай өсті. Мысалы судың бағасы - 43%-ға, электр энергиясы 22%-ға, жылу - 18%-ға, қоқыс шығару қызметі 10%-ға қымбаттады. Бұл қымбатшылық азық-түлік тауарларының бағаларынан да көрініс тапты. Мысалы картоп бағасының бірден артуы халықтың наразылығын тудырған еді. Қазіргі сөз болып отырған ҚҚС мөлшері мәселесі де ел тұрғындары мен қоғам белсенділерін бейжай қалдырмады. ҚҚС-тің 20%-ға өсуі қызу талқыланып жатыр. Оған қарсылық білдіргендер көп. Дегенмен әлі дүрбілең қағуға негіз жоқ. Бұл сұрақ мамандар мен сарапшылардың пікіріне негізделіп, жан-жақты сараланатын болады. Мемлекет басшысы осындай тапсырма берді.
Бұл ретте еліміздегі орташа жалақы мен бақыт деңгейін саралап көрейік
2024 жылғы Дүниежүзілік бақыт есебінде Қазақстан 156 елдің ішінде 60-орынға шыққан. Ал 2024 жылғы мәлімет бойнынша, орташа жалақы: 450 000 — 500 000 теңге.
Орташа медиандық жалақы - 250 000 — 300 000 теңге. Осы көрсеткіш шындыққа жақын.
«Бақытты өмір сүру» үшін қажет табыс:
• Жалғызбасты адам үшін — 600 000 – 800 000 теңге.
• Отбасы (2 ересек + 1-2 бала) — 1 200 000 — 1 500 000 теңге.
Егер адамның табысы 300 000 теңгеден төмен болса, ол тек қажеттіліктерді ғана өтейді, қосымша ақша жинауға мүмкіндік азаяды деген сөз.
«Бақытты өмір» үшін не маңызды?
Жалақының көлемі маңызды. Бірақ бақыт тек ақшамен өлшенбейді. Бақытты өмір үшін:
- Қаржылық тұрақтылық — қарызсыз, несиеге тәуелді болмау
- Жинағыңның болуы — күтпеген жағдайға дайын болу
- Жақсы жұмыс/Life balance — табыс үшін отбасы мен денсаулықты құрбан етпеу
- Өзіңді дамыту — білім алу, саяхаттау, хоббиге уақыт бөлу.
Қорыта айтқанда: Қазақстанда өмір сүретін бізге қанша табыс жеткілікті?
-Бір адамның жайлы өмір сүруіне — 600 000 — 800 000 теңге.
-Отбасылы адамға — 1,2 — 1,5 млн теңге (4 адамға).
-Егер ақша міндетті шығындардан артылмайтын болса, оның келер жолдарын іздеу керек — қосымша табыс, инвестиция, бизнес.
ChatGPT-ге біздің психологиялық мінез-құлқымызды сипаттап көрді. Қаржылық сауат арнасы зерттеудің нәтижесімен бөлісті.
Қазақстанда байлыққа деген көзқарас әлі де күрделі әрі қарама-қайшы. Бір жағынан, көп адам бай болуды армандайды, екінші жағынан, бай адамдарға деген сенімсіздік пен стереотиптер бар. Неліктен бұлай?
1. Кеңес дәуірінің мұрасы: «байлық — жаман»
Кеңес заманында бай болу жеке басқа емес, қоғам мүддесіне қайшы келетін нәрсе деп саналды. Бай адамдар «эксплуататор», «алыпсатар» немесе «халықтың еңбегін жегендер» деп сипатталды. Бұл идеология ұрпақтан-ұрпаққа сіңіп, әлі күнге дейін санамызда сақталып отыр.
Қазіргі көрінісі: Жұрт бай адамды көргенде: «бұл ақшаны адал жолмен тапты ма?» деген сұрақ қояды.
2. Байлық пен жемқорлық арасындағы байланыс
Қазақстанда бай адамның билікке жақын болу жиілігі жоғары. Сондықтан кейбір адамдар адал еңбекпен үлкен байлыққа жетуге болатынына сенбейді.
Қазіргі көрінісі: Егер біреу қымбат көлік мінсе, «жемқор шығар» немесе «біреу көмектесті» деген ойлар өздігінен пайда болады.
3. «Өз байлығыңды көрсету — қауіпті» деген ой
Көптеген адамдар өз табысын жасырын ұстауға тырысады, себебі:
-«көз тиеді» деген сенім.
-«көре алмаушылар көп» деген қорқыныш.
-«мемлекет салық салуы мүмкін» деген күдік.
Қазіргі көрінісі: Кейбір кәсіпкерлер үлкен табысқа жеткеннен кейін өздерін қарапайым көрсетіп, байлығын жария етпеуге тырысады.
4. Қоғамдық пікір: байлар — сараң, кедейлер — жомарт
Біздің мәдениетте қолы ашық, көпке көмектесетін адам жақсы көрінеді. Ал бай адам үнемшіл болса, оны «сараң» деп қабылдауы мүмкін.
Қазіргі көрінісі: Бай адамдар қайырымдылық жасаса да, көпшілік оны «өз беделін көтеру үшін жасап жатыр» деп ойлайды.
5. Байлық пен руханият арасындағы қарама-қайшылық
Біреулер «ақша — адамды бұзады» немесе «бай болу — рухани өмірге қайшы» деген ойды ұстанады.
Қазіргі көрінісі: Табысты адамдардың кейбірі өзін ақтап алу үшін:
- «мен бай емеспін, қарапайым адаммын» дейді.
- немесе «бұл өзім үшін емес, балаларым үшін» деп түсіндіреді.
6. Қаржылық сауат деңгейінің төмендігі
Көп адам ақшаны тиімді басқару жолдарын білмейді, сондықтан бай болу деген — тек көп ақша табу деп ойлайды. Бірақ байлықты сақтау мен көбейту үшін:
- қаржыны жоспарлай білу керек,
- инвестициялап үйрену керек,
- кәсіпкер тұрғысынан ойлау керек.
Қазіргі көрінісі: Біреу лотереядан қомақты ақша ұтып алса немесе мұраға байлық қалса, ақшаны тез жұмсап жіберу ықтималдығы жоғары.
Қалай өзгертуге болады?
1. Байлыққа деген көзқарасты өзгерту керек: бай болу жаман немесе қылмыс емес, бұл — еңбек пен дұрыс ойдың да жемісі бола алады.
2. Қаржылық біліміңді көтеру — ақшаны сақтай біліп, көбейту жолдарын үйрену.
3. Стереотиптен арылу — адал жолмен де үлкен табысқа жетуге болатынын түсіну.
Түйін: Қазақстанда байлық туралы сан ғасырлық стереотиптер мен сенім қалыптасқан. Сондықтан көп адам бай болғысы келсе де, одан қорқады немесе ұялады. Бұл көзқарасты өзгерту үшін қаржылық біліміңді көтеріп, табысты адамдарды қолдап, адал кәсіпкерлерге сенім қалыптастыру керек.
ChatGPT осылай деді. Қалай ойлайсыз, Қазақстанда бай болу оңай ма?