Бұл туралы терапевт дәрігер Әлия Қалиева Caravan.kz медиа порталының тілшісіне айтып берді.
— Гиподинамия деп нені атайды?
— Гиподинамия — бұл жай ғана физикалық жүктеменің болмауы емес, қозғалыс белсенділігінің едәуір шектелуі мен бұлшықеттердің жиырылу күші төмендеуінің салдарынан пайда болатын ағзаның патологиялық жағдайы. Дөрекі физикалық еңбектің қажеттілігін барынша азайтқан техникалық прогресс жағдайындағы қазіргі әлемде бұл құбылыс инфекциялық емес пандемия сипатына ие болды.
Гиподинамия дегенде нені меңзейтінімізді түсіну маңызды: бұл — ұзақ уақыт бойы бір қалыпта қозғалмай отырудың салдарынан туындайтын, ағзаның қызметтерінің бұзылуы. Атап айтқанда, тірек-қимыл аппаратының, қан айналымының, тыныс алу және ас қорыту жүйелерінің жұмысы зардап шегеді.
Бұл жағдай жасушалық деңгейде жағымсыз өзгерістер тізбегін іске қосып, зат алмасудың бұзылуына және ағзаның сыртқы қауіп-қатерлерге жалпы төзімділігінің төмендеуіне әкеледі.
— Гиподинамияға көбіне кімдер бейім?
— Кең тараған түсінікке қарамастан, бұл жағдай тек әдейі пассивті демалысты таңдайтын адамдарға ғана тән емес. Қауіп тобына кәсіби қызметі ұзақ уақыт отырумен немесе тік тұрумен тікелей байланысты миллиондаған адамдар жатады. Мысалы, алыс жол жүргізушілері рөлде он сағаттан да көп уақытты мәжбүрлі қалыпта өткізеді, бұл кезде тек аяқтың табандары мен қолдың білектері ғана жұмыс істеп, ал ірі бұлшықет топтары қозғалыссыз қалады.
Гиподинамияның «тұтқындарының» қомақты бөлігін әлемі жұмыс үстелі мен монитор кеңістігімен шектелген кеңсе қызметкерлері құрайды. Адам өзін еңбекқор санаса да, оның ағзасы қозғалыс тапшылығынан диванда бос уақытын өткізетін адаммен бірдей зардап шегеді. Бұған қоса, күнінің басым бөлігін оқулықтар мен гаджеттерге жұмсайтын мектеп оқушылары мен студенттер, сондай-ақ жасы мен қатар жүретін ауруларына байланысты белсенділігі шектелген қарт адамдар да осы топқа кіреді.
— Қозғалыс жетіспеушілігі қандай ауруларға әкелуі мүмкін?
— Салдары өте көп әрі қауіпті. Ең алдымен жүрек-қантамыр жүйесі зардап шегеді: жүрек бұлшықетінің әлсіреуі жүректің ишемиялық ауруына және артериялық гипертонияға әкеледі. Қан тамырлары серпімділігін жоғалтып, бұл варикозды кеңею мен қауіпті тромбоздардың дамуына себеп болады.
Зат алмасудың бұзылуы сөзсіз семіздік пен екінші типті қант диабетіне ұласады, себебі пайдаланылмаған энергия май қорлары түрінде жиналады. Тірек-қимыл аппараты қозғалыссыздыққа остеохондроз, артроз және үдемелі остеопорозбен жауап береді, өйткені жүктемесіз сүйек тіні кальцийді тезірек жоғалтады. Психика да кем зардап шекпейді — қозғалыс тапшылығы депрессиялық күйлер мен созылмалы ұйқысыздықтың дамуымен тығыз байланысты.
— Гиподинамияның негізгі белгілері қандай?
— Бұл жағдайды ерте кезеңде бірқатар тән белгілер арқылы анықтауға болады. Бес негізгі көрінісін атап өтейік.
Біріншіден, айқын себепсіз тұрақты шаршау мен тіпті елеулі жүктеме болмаса да тез қажу.
Екіншіден, ұйқының бұзылуы — адамның ұзақ уақыт ұйықтай алмауы немесе таңертең шаршап оянуы.
Үшінші белгі — ашушаңдықтың күшеюі және көңіл күйдің жиі ауытқуы.
Төртіншіден, тәбеттің айқын төмендеуі немесе, керісінше, бақылаусыз артық тамақтану байқалады.
Бесінші белгі — бұлшықет қысылуын білдіретін, бастың мезгіл-мезгіл ауруы және арқа немесе мойын аймағындағы жайсыздық.
— Гиподинамияның алдын қалай алуға болады?
— Алдын алу батырлық күш-жігерді талап етпейді, бірақ жүйелі тәсілді қажет етеді. Негізгі фактор — жұмыс процесіне «белсенді үзілістер» әдетін енгізу: әр сағат сайынғы бес минуттық сергіту жаттығулары алыс жол жүргізушілері мен кеңсе қызметкерлері үшін аса маңызды.
Күніне кемінде отыз минут қалыпты қарқынмен жаяу жүру, лифттен бас тарту және қанды оттекпен қанықтыру үшін бөлмелерді үнемі желдету ұсынылады. Жүзу, би немесе велосипед тебу болсын, адамға ләззат сыйлайтын дене белсенділігінің түрін табу маңызды, өйткені мәжбүрлі жаттығулар сирек жағдайда ұзақ мерзімді әдетке айналады.
Адам ағзасы эволюциялық тұрғыда қозғалысқа бейімделіп бағдарламаланған, ал осы базалық қажеттілікке қайта оралу — ұзақ өмір мен жоғары өмір сапасын сақтаудың жалғыз жолы.