2025 жылдың сәуір айында Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі әлеуметтік-еңбек саласы бойынша сұрақтарға жауап беретін интеллектуалды чат-ботты іске қосты. Осы бес ай ішіндегі нәтижелер туралы Caravan.kz тілшісі саралап көрді.
Мұндай қадам мемлекет пен азаматтар арасындағы күнделікті коммуникацияда жасанды интеллектті қолданудың алғашқы ауқымды мысалдарының бірі болды. 1 қыркүйекке дейін жүйе 18,7 мың өтінішті өңдеген. Статистика көрсеткендей, мәтіндік және дауыстық форматтағы барлық өтініштердің 96%-ға дейінін чат-бот операторлардың қатысуынсыз өз бетінше жаба алады.
Соңғы жылдары Қазақстан әлеуметтік саланы цифрландыруды белсенді түрде дамытып келеді. 2021 жылы елде еңбек шарттарын цифрлық түрде есепке алу мүмкіндігін берген «Е-еңбек» жүйесі іске қосылды. 2022 жылға қарай бұл базаға 1,2 миллионнан астам шарт тіркелді. 2023 жылы Цифрлық даму министрлігі мемлекеттік қызметтердің 90%-дан астамы онлайн форматта көрсетілетінін хабарлады. Осы тұрғыда әлеуметтік қолдау саласында жасанды интеллект негізіндегі чат-боттың пайда болуы автоматтандыру бағытының заңды жалғасы болып табылады.
Чат-боттың функционалы тек анықтамалық ақпарат берумен шектелмейді. Ол жәрдемақы тағайындау тәртібі, жұмыссыз ретінде тіркелу, еңбек заңнамасының нормаларын түсіндіру сияқты типтік сұрақтар бойынша кеңес бере алады. Егер өтініш база аясынан шықса, жүйе оны тиісті бөлімге жолдайды. Осылайша, жасанды интеллект «фильтр» мен «алғашқы желі» рөлін атқарып, операторлардың жүктемесін азайтады.
Чат-бот қазақ және орыс тілдерінде қызмет көрсетеді. Ресми түрде екі тіл танылған, ал кей өңірлерде өзбек және ұйғыр тілдері де сақталған. Практика жүзінде бұл халықтың 90%-нан астамының жүйеге тілдік кедергісіз қол жеткізуін қамтамасыз етеді. Демографиялық ахуалды ескере отырып, болашақта басқа тілдерді қосу да қарастырылуда.
Қолдану статистикасы азаматтардың қызығушылығының артқанын көрсетеді. Жүйе іске қосылған алғашқы апталарда күніне шамамен 500 сұрау өңдесе, тамызға қарай бұл көрсеткіш 1200-ден асты. Өтініштердің шамамен 70%-ы бала күтімі, мүгедектік, асыраушысынан айырылу бойынша жәрдемақы тағайындауға қатысты болды. Тағы 20%-ы еңбек даулары мен кодекс бойынша кеңес беруге арналды. Қалған 10%-ы — техникалық мәселелер, мысалы, «Е-gov»-қа кіру немесе электрондық формаларды толтырудағы ақаулар.
Әлемдік тәжірибе мұндай шешімдердің тиімділігін растайды. Мысалы, цифрландыру эталоны саналатын Эстонияда 2019 жылы мемлекеттік қызметтерге интеграцияланған Suve чат-боты іске қосылды. Алғашқы екі жылда ол 700 мыңнан астам өтінішті өңдеді. Оңтүстік Кореяда да салық және коммуналдық қызметтер бойынша кеңес беретін осындай жүйелер қолданылады. Қазақстан да осы жолмен жүріп келеді, әзірге әлеуметтік салада шоғырланғанымен, болашақта денсаулық сақтау, білім беру, көші-қон мәселелері сияқты бағыттарды қамтуы мүмкін.
Жасанды интеллектке деген халық сенімі де маңызды. Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты 2025 жылдың маусымында жүргізген сауалнамаға сәйкес, азаматтардың 58%-ы кеңес алу үшін цифрлық сервистерді пайдалануға дайын, 25%-ы сақтықпен қарайды, ал 17%-ы әзірге тек адамдармен сөйлесуді жөн көреді. Бұл қоғамның біртіндеп бейімделуі қажеттігін көрсетеді. Мұнда ашықтық факторы бірінші орынға шығады: чат-бот әрдайым нормативтік құжаттарға сілтеме жасап, екіұшты түсініктемеге жол бермеуі тиіс.
Жобаның технологиялық инфрақұрылымы да қызығушылық тудырады. Министрліктің мәліметінше, жүйе құқықтық құжаттар мен жиі қойылатын сұрақтар массиві негізінде оқытылған жасанды интеллект моделіне сүйенген. Сенімділікті қамтамасыз ету үшін жаңа өтініштер жиналған сайын түзетілетін машиналық оқыту алгоритмдері енгізілді. Бұл база деректерінің динамикалық түрде нақты уақыт режимінде кеңейетінін білдіреді. Мұндағы басты мәселе — сапаны бақылау: егер алгоритм қате жауаптар бере бастаса, жүйеге деген сенімге нұқсан келуі мүмкін. Сондықтан күмән тудыратын жауаптар міндетті түрде мамандардың қосымша тексеруінен өтеді.
Чат-ботты енгізудің экономикалық әсерін әзірге бағалау қиын. Дегенмен, ол іске қосылғанға дейін байланыс орталығында шамамен 50 оператор жұмыс істегені белгілі. Бұл саладағы орташа айлық жалақы — 250 мың теңге шамасында. Егер жасанды интеллект өтініштердің 96%-ын өзіне алса, операторлардың жүктемесі шамамен 20 есеге азайды. Бұл мемлекетке ресурстарды қайта бөлуге немесе штат санын оңтайландыруға мүмкіндік береді. Сарапшылардың пікірінше, 2–3 жыл ішінде үнемдеу жылына ондаған миллион теңгеге жетуі мүмкін.
Әлеуметтік тұрғыдан да бұл маңызды. Азаматтар үшін тәулік бойы автоматтандырылған сервистің болуы сұрақтарды жұмыс уақытына байланыстырмай-ақ, қолайлы уақытта шешуге мүмкіндік береді. Бұл әсіресе мемлекеттік мекемелерге қолжетімділігі шектеулі шалғайдағы өңір тұрғындары үшін өзекті.
Қазақстан халқының шамамен 40%-ы ауылдық жерлерде тұрады, және дәл осы топ мұндай цифрлық шешімдерден көбірек пайда көреді. Енді аудан орталығына барудың, көлік шығынын шығарудың немесе кезекте күтудің қажеті жоқ. Смартфон немесе интернетке қосылу жеткілікті.
Тәуекелдер мәселесін де айналып өтуге болмайды. Ең алдымен бұл — киберқауіпсіздік. Жүйе азаматтардың ЖСН нөмірлері, табыстары мен отбасылық жағдайы сияқты жеке деректерін өңдейді. Мұндай ақпараттың жария болуы ауыр салдарға әкелуі мүмкін. Сондықтан әзірлеушілер шифрлау мен анонимизацияны қамтитын көпдеңгейлі қорғауды енгізді. Екінші тәуекел — цифрлық теңсіздік.
Статистика агенттігінің мәліметінше, 2025 жылдың басында Қазақстандағы үй шаруашылықтарының шамамен 12%-ында интернетке қолжетімділік болмаған. Бұл халықтың бір бөлігі үшін чат-боттың әлі де қолжетімсіз екенін көрсетеді. Мұнда инфрақұрылымды параллель дамыту мәселесі туындайды.
Халықаралық тұрғыда да бұл қызықты. Қазақстан өзін аймақтағы цифрландыру көшбасшысы ретінде жүйелі түрде таныстырып келеді. Чат-ботты іске қосу елдің әлеуметтік салада озық технологияларды енгізуге дайын екенін көрсетеді. Бұл инвестициялық тартымдылықты арттырады және халықаралық алаңдарда имиджін жақсартады. Өзбекстан да цифрлық платформаларды белсенді дамытып келе жатқандықтан, мұндай бастамалар Орталық Азиядағы өзіндік «технологиялық бәсеке» элементіне айналуда.
2026 жылдың соңына қарай әлеуметтік салада жасанды интеллект көмегімен өңделген өтініштер саны 100 мыңнан асуы мүмкін деп болжауға болады. Егер функционал кеңейтіліп, басқа мемлекеттік жүйелермен интеграцияланса, бұл көрсеткіш одан әрі артуы ықтимал. Бүгіннің өзінде чат-ботты мобильді банкинг платформаларына қосып, төлемдер мен аударымдарды автоматты тексеру идеясы қарастырылуда. Егер бұл жүзеге асса, әлеуметтік саладағы автоматтандыру деңгейі 100%-ға жақындайды.
Осылайша, Қазақстанда жасанды интеллект негізіндегі чат-ботты енгізу тек технологиялық емес, сонымен бірге әлеуметтік тәжірибе болып отыр. Мемлекет бұған дейін тек адам орындайды деп саналатын функциялардың бір бөлігін алгоритмдерге сеніп тапсыруға дайын екенін көрсетті. Алғашқы нәтижелер — 18,7 мың өтініш және 96% автоматты өңдеу — жүйенің тиімділігін айғақтайды. Қазақстан «жаңа буындағы цифрлық мемлекет» деп атауға болатын бағытқа қадам басты, бұл қадам миллиондаған адамның әлеуметтік институттармен өзара әрекеттесу тәжірибесін өзгертуде.