Ұлттық гвардия ҰҚШҰ (ОДКБ) күштеріне жүгінбей-ақ өз бетінше террористерді жеңе алатын ба еді, деген «Караван» басылымының сауалына Ұлттық гвардия командирінің техника және қару-жарақ жөніндегі бұрынғы орынбасары, ҚР Ішкі істер министрлігі Ішкі әскерлері Әскери институтының аға оқытушысы, подполковник Ермек ТҮСІПЖАНОВ жауап берді.
— Бүгін лаңкестер мен тонаушылардан әскери қарулар тәркіленді деген ақпаратқа тап болдым. Бір көргеннен-ақ бұл қаруды әдетте ҰҚК арнайы қызметінің жауынгерлері қолданатынын ПП (автомат-тапанша) екенін анықтадым. Тоналған қару-жарақ қоймаларында мұндай қарулардың ешқайсысының жоқ екені анық. Ішкі әскерлерде, яғни ұлттық гвардия әскерлерінде жүргізушілер, кинологтар сияқты кіші мамандар толығымен АКСУ-мен қаруланған. Ешкімде ПП тапанша-автоматы жоқ. Мұндай автоматтар тек ҰҚК арнайы жасақтарына ғана арналған.
– Ермек, YouTube желісінде үстіміздегі жылдың 5 қаңтарында бүлікшілердің әскери қызметкерді ұрып-соғып, одан қызметтік қаруын тартып алғаны жайлы видео тарап жатыр. Олар әскериден Калашников автоматын тартып алып жатқандай көрінеді.
– Бұл Ұлттық гвардия жауынгері емес. Сахналық қойылымға өте ұқсайды. Бейбіт тұрғындар автоматты тартып алып жатқанда әскеридің артынан униформа киген басқа адамның жайбырақат өтіп бара жатқанын көресіз. Бұл сақтандырушы адам. Оның міндеті – сырттай қалқалау.
– Мүмкін бұл жай ғана «Арлан» арнайы жасағының жауынгері шығар?
– Арлан біздікі емес. Бұл полицияға тиесілі күш. Бізде ішкі әскерде – «Бүркіт». Иә, олар қоян-қолтық ұрысты жақсы меңгерген. Бірақ олардың барлығында өте қатаң ереже бар. Олар ешқашан өз адамын еш жерде жалғыз қалдырмайды, тастап кетпейді, яғни жалғыз жұмыс істемейді.
— Шерушілерді тарату үшін жарқылы бар дыбысты гранаталар қолданылды. Барлық бейнекадрлар осыны анық көрсетеді.
— Олар жарылғыш (взрывпакет) заттар болатын. Кәдімгі граната жарылыстарына ұқсас. Олар негізінен жаттығуда қолданылады.
— Ал онда помпалы мылтық не үшін қолданылды? Сол арқылы резеңке оқпен атты.
— МР 12-калибрлі қару. Шынында да, олар бытырамен және резеңке оқпен атады. Гилза ішінде резеңке шарлар бар. Диаметрі шамамен 3-5 мм. Ал жарқылдақ гранаталары кәдімгі гранаталарға ұқсайды, тек сырты пластик. Жарылыс болған жағдайда өте ұсақ бөлшектерге бөлініп, зиян келтіре алмайды. Жарқылдақ шулы гранаталар ғимарат ішінде тар жерде жарылса құлақ бітеліп қалады. Ал гранат жарқылы адамды шамамен 20 секундқа соқыр етеді. Оларды полиция пайдаланған болуы мүмкін.
– Онда олар шабуылдаушыларға неге төтеп бере алмады? Кәсібилік жетіспейді ме?
– Маман ретінде бұған берер жауабым қарапайым. Ондай бұйрық берілген жоқ. Біздің заңдар бойынша, бас қолбасшы да, ішкі істер министрі де өз атынан мұндай пәрмен бере алмайды. Шешімді прокурор шығару керек. Дәл осындай операцияларды қолдану мен жүргізудің заңдылығын сол анықтайды. Осыған байланысты зардап шегушілер де, құрбандар да болатыны сөзсіз. Бұл үшін біреу жауап беруі керек. Өйткені барлығы прокуратураның не айтатынын күтіп отыр. Тек осы ұйым қаруды қолданудың заңдылығын анықтайтын орган болып табылады. Бірақ олар – прокурорлар – үнемі көлеңкеде қалады. Ешкім оларды ақымақ әрекеттері немесе керісінше әрекетсіздігі үшін жазалауға батылы бармайды. Прокурорлар үнемі құтылып кетеді.
– Яғни, кез келген қарулы қарақшы әскери қызметкерге шабуыл жасай алады екен, ал офицер әлдебір прокурор рұқсат бермейінше нақты жауап бере алмайды ма?!
— Дәл солай. Өмірлеріне қауіп төнсе де, әскери қызметкерлер өз бетінше шешім қабылдауға құқығы жоқ. Заңда да, ұрыс ережелерінде де, мұндай бұйрықтың нұсқаулары анықталмаған. Жауынгердің қызметтік қаруды алып жүруге құқығы бар, бірақ оны қолдануға заңды құқығы жоқ. Тіпті оның өміріне немесе оның отбасы мүшелеріне қауіп төндіретін жағдайлар болса да. Иә, посттағы күзетші ғана қаруды қолдана алады, онда да міндетті ескерту жасап, жоғарыға оқ атқан соң ғана.
– Ермек, сіздің кәсіби пікіріңізше, тағы не нәрсе дұрыс болмады?
– Әскерлердің арасында дұрыс қарым-қатынас болмады. Барлық құқық қорғау органдары әйтеуір өз бетімен әрекет еткендей сезім болды. Әйтсе де, ең бастысы, әскерлердің бастапқы іс-қимыл жоспарын біреу әдейі бұзған сияқты. Алматы әуежайына шабуылға 15 минуттай қалғанда оны күзетіп тұрған әскерлер орындарын тастап кеткені белгілі. Ал көшелерде тәртіп сақшыларының кенеттен өз орындарын тастап кете бастағаны анық болды. Яғни, шегіну. Егер жаттығуларда жасалған бастапқы іс-әрекет жоспары бұзылса, одан кейінгі әрекеттер түсініксіз болып қалады. Жауынгерлік құрамалар, яғни ұйымдасқан жүйе басқарылмайтын қарулы тобырға айналады.
– Шегінуге мұндай бұйрықты кім бере алды?
— Сөзсіз — арнайы қызметтер. Енді тиісті қорытынды шығарылады деп ойлаймын. Заң шығарушылардан бастап Ұлттық гвардия командирлері мен бастықтарына дейін. Тағы бір маңызды жайтты атап өткім келеді. Коменданттық сағат. Шын мәнінде, бұл анықтама әскерилерге жатады. Коменданттық сағаттың енгізілуімен барлық билік гарнизон комендантының(!) қолына өтуі керек. Ал комендант жоқ жерде гарнизон бастығы немесе әскери бөлімдердің бірінің тәжірибелі командирі қалада басшы болып тағайындалады. Тек полиция бөлімінің бастығы емес. Әскерилердің жоспарларына полиция құрылымдарының араласуы осындай аянышты нәтижелерге жеткізді деп есептеймін. Әр адам әскери құрамдағы өз орнын білуі және оны бұзбауы керек.