Ел заңнамасындағы басты өзгерістер белгілі болды. Қараша айы бірнеше маңызды жаңалықтармен басталды. Олар банк жүйесін, еңбек нарығын, білім беру және денсаулық сақтау саласын, сондай-ақ коммуналдық қызметтерді қамтиды. Мемлекеттік органдар мен бизнес үшін ашықтықтың, есептіліктің және киберқауіпсіздіктің жаңа стандарттары енгізілді. Caravan.kz медиа порталының тілшісі жалғастырады.
Свидетель.KZ арнасының жазуынша, биыл елімізді бірқатар маңызды жаңа заңдар күшіне енеді.
Ұлттық инновациялық жүйенің «Бірыңғай терезесі» іске қосылды.
Мемлекеттік төменгі лауазымдарға конкурс енді сұхбатсыз өтеді. Тек практикалық бағалау жүргізіледі.
Құрылыс саласында тұрғын үй жобаларына кепілдік алу үшін қажетті құжаттар тізімі кеңейтілді.
Мәдениет министрлігі жаңа өкілеттіктер алды. Енді археологиялық қазбаларды бақылаудан бастап, гендерлік жобалармен жұмысқа дейін үйлестіре алады.
Демалыс ақысы, еңбекке жарамсыздық парағы және басқа төлемдерді есептеу үшін орташа жалақыны анықтау тәртібі өзгерді. Енді тұрақты ынталандыру төлемдері мен үстемақылар есепке алынады, бірақ біржолғы сыйақылар есептелмейді. Бюджет үнемінен төленетін қаражаттар да бұл есепке кірмейді.
Су қызметтері бойынша жаңа есептеу әдістемесі
Сумен жабдықтау қызметтері көлемін есептеу әдістемесінің жаңа нұсқасы бекітілді. Енді есепке тек үйдің жалпы есептегішінің көрсеткіші алынады. Егер жеке және жалпы есептегіш деректері арасында айырмашылық болса, айырма барлық тұтынушыларға пропорционалды түрде бөлінеді.
Денсаулық сақтау саласындағы жаңалықтар
ВИЧ бойынша жаңа стандарт бекітілді. Арнайы орталықтар енді тек көмек көрсетіп қана қоймай, пациентті диагнозы мен өзге адамдарды жұқтыру жауапкершілігі туралы ресми түрде хабардар етеді. Бұл кезде пациент құпия әңгімелесу парағына қол қояды.
Бастапқы медициналық-санитарлық көмек көрсету стандарты да жаңартылды. Енді қызметтерді үйде, амбулаторияда, фельдшерлік-акушерлік пунктте немесе емханада алуға болады. Отбасылық дәрігерлер мен мейірбикелер жүйесі жұмыс істейді.
Қаржылық бақылау күшейтіледі
20 қарашадан бастап кірістерді жылыстатуға және терроризмді қаржыландыруға қарсы бағытталған ауқымды түзетулер күшіне енеді.
Жалған банктерге тыйым салынды. Мұндай компаниялар бұрын ақшаны жылыстату және жалған операциялар жасау үшін пайдаланылған. Енді олардың құрылуына заңмен нақты тыйым салынды.
Қаржы мониторингіне жаңа қатысушылар қосылды. Байланыс операторлары мен «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы да күдікті қаржылық операцияларды анықтап, олар туралы уәкілетті органдарға хабарлауға міндетті.
Тәуекелді автоматты бағалау жүйесі енгізілді. Барлық қаржы мониторингі субъектілері арнайы ІТ-жүйе арқылы клиенттің тәуекел деңгейін автоматты түрде анықтайды, мысалы, күмәнді аударымдары бар болса.
Цифрлық активтер бойынша бақылау. 5 миллион теңгеден асатын көлемдегі криптовалюта және өзге цифрлық активтермен жасалатын операциялар енді мемлекет тарапынан ресми түрде бақыланады.
Мәдени құндылықтар нарығындағы бақылау күшейтілді. Бақылау шегі 45 миллион теңгеден 1 миллион теңгеге дейін төмендетілді. Енді антиквариат сияқты шағын мәмілелер де қаржылық бақылауға алынады. Бұл ақша жылыстатуды өнер нарығы арқылы болдырмауға бағытталған.
«Клиенттің күдікті әрекеті» ұғымы енгізілді. Егер адам бірнеше рет түсініксіз немесе бір-біріне қайшы қаржылық операциялар жасаса, ол тексеріледі. Әңгіме бір транзакция туралы емес, жалпы әрекеттердің жиынтығы туралы.
Қоғамдық лауазым иелерінің тізімі нақтыланды. Енді оған тек мемлекеттік қызметшілер ғана емес, квазимемлекеттік сектор мен халықаралық ұйымдардағы топ-менеджерлер де кіреді. Мұндай тұлғалар үшін ашықтық пен қаржылық беделге қойылатын талаптар күшейтілді.
Банктер мен микроқаржы ұйымдарына жаңа талаптар
Банктік қызмет көрсету ережелері өзгерді. Несие калькуляторы міндетті. Енді әр банк өз сайтында несие калькуляторын орналастыруға тиіс. Есептеу кезінде барлық комиссиялар ескеріледі.
Тарифтерді көтеру енді тек алдын ала ескертіп жасалатын болады. Клиенттерді кемінде үш ай бұрын хабардар ету қажет.
Жауап беру мерзімі — 15 жұмыс күніне дейін. Күрделі жағдайларда бұл мерзімді ең көбі бір айға ұзартуға болады.
Қарыз алушыларға жеңілдік. Егер адамның табысы 30%-ға төмендесе, банк айыппұлсыз несиенің шарттарын қайта қарауға міндетті.
МҚҰ үшін жаңа норматив. 2026 жылдан бастап олардың мерзімі өткен несиелерінің үлесі 20%-дан аспауы керек.
Несие бюролары деректермен алмасады. Қазақстандықтардың МҚҰ мен коллекторларға берешегі туралы ақпарат Мемлекеттік кірістер комитетіне жіберіледі.
Жалпы декларациялау ережелері жаңартылды
Декларация тапсыру ережелеріне түзетулер енгізілді. Есеп беруге міндеттілердің қатары кеңейді. Енді бизнес иелері (егер үлесі 10%-дан жоғары болса), олардың жұбайлары, жеке тәжірибемен айналысатын тұлғалар (жеке нотариус, жеке сот орындаушысы, адвокат, кәсіби медиатор) декларация тапсырады.
Жеке тұлғалар үшін:
– шетелдегі мүлік пен 1000 АЕК-тен асатын шоттар декларацияда көрсетілуі тиіс;
– құны 20 000 АЕК-тен асатын ірі сатып алулар да декларацияға енгізіледі;
– цифрлық активтер мен инвестициялық алтын да есепке алынады.
Білім және жұмыспен қамту саласындағы жаңалықтар
«Өркен» президенттік грантының жаңа әдістемесі бекітілді. Енді базалық мөлшерлемелер мен коэффициенттер нақты көрсетілген.
Әскерден кейін ҰБТ-сыз оқуға болады. Міндетті әскери қызметтен өткен азаматтар демобилизациядан кейін екі жыл ішінде әңгімелесу арқылы ақылы негізде жоғары оқу орындарына түсе алады.
Грант иелерінің міндетті жұмыс өтеу шарттары өзгерді:
– мұғалімдер, дәрігерлер, ауыл шаруашылығы және ветеринария мамандары — ауылда 3 жыл;
– көші-қон квотасы бойынша келгендер — 2 жыл;
– PhD докторанттары — жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдарда 3 жыл.
Салық берешегін бағалауға жасанды интеллект қатысады
Салық берешегін өтеу мақсатында мүлікті бағалау енді жасанды интеллект арқылы жүзеге асырылады. Пилоттық жоба іске қосылды, ол бағалау рәсімін жеңілдетуге бағытталған және мобильді қосымша арқылы жүргізіледі.
Жұмыс алгоритмі:
– Мемлекеттік кірістер органы қызметкері бағаланатын объект туралы деректерді, фото және бейнематериалдарды мобильді қосымшаға жүктейді;
– жүйе аналитикалық мәліметтер негізінде объектінің бағалау есебін автоматты түрде қалыптастырады.
Пилоттық жоба 2026 жылдың 31 желтоқсанына дейін Астана, Алматы, Шымкент және Алматы облысында жүзеге асырылады.
