Бұл қадам Ұлттық Банктің инфляцияны бақылауда ұстауға бар күшін салып отырғанын және ақша-несие саясатының қатаң бағытын жалғастыратынын көрсетеді. Алайда, жарияланған болжамдар мен нақты экономикалық көрсеткіштер арасында қарама-қайшылықтар да бар. Сарапшылар енді алдағы айларда базалық мөлшерлеменің тағдыры мен ұлттық валютаның тұрақтылығына қатысты сұрақтар туындайтынын айтады. Caravan.kz медиа порталы мән-жайды түсіндіріп көрді.
Қазақстан Ұлттық Банкі базалық мөлшерлемені 16,5% деңгейінде қалдырды. Сондай-ақ бұл шешім 2025 жылдың соңына дейін өзгермейтінін ресми түрде мәлімдеді. Реттеушінің бұл шешімі қатаң ақша-несие саясатының жалғасатынын және қазіргі инфляциялық қысыммен күрес әлі де басты басымдық екенін көрсетеді.
Ұлттық Банктің хабарламасында инфляцияның негізгі қозғаушы күштері ретінде ішкі сұраныстың жоғары болуы, тарифтердің қымбаттауы және қызмет көрсету бағасының өсуі атап өтілді. Осы жағдайларда базалық мөлшерлемені ұзақ уақыт жоғары деңгейде сақтау банк үшін басты құрал болып отыр.
Инфляциялық күтулердің күрт өсуі алаңдаушылық туғызады. Соңғы зерттеулерге сәйкес, халықтың инфляциялық күтулері 14,1%-ға дейін жеткен. Бұл 2022 жылдың соңынан бергі ең жоғары деңгей және инфляциялық үдерістердің әлі тұрақталмағанын көрсетеді. Сарапшылардың пікірінше, мұндай жағдай жалақы мен баға арқылы жанама әсерлердің күшеюіне алып келуі мүмкін.
Осыған байланысты 2025 жылға арналған инфляция болжамы да қайта қаралып, 10,5-12,5% деңгейіне дейін жоғарылатылды. Бұл Ұлттық Банктің ақша-несие саясатын тым ерте жұмсартуға бармайтынын және қатаң бағытты сақтайтынын білдіреді. Әсіресе, фискалдық ынталандырудың (мемлекеттік шығындардың) артуы мөлшерлеменің нақты әсерін әлсіретіп отырған жағдайда бұл шешім маңызды.
Банк өз мәлімдемесінде фискалдық консолидация, яғни бюджет шығындарын қысқарту немесе кірістерді ұлғайту қажеттігін атап өтті. Бұл үкіметтен инфляциямен күресте белсендірек әрекет күтілетінін көрсететін маңызды белгі.
«Ұлттық Банктің болжамында бірқатар ішкі қайшылықтар бар», — дейді экономист Эльдар Шамутдинов.
Brent маркалы мұнай бағасының болжамы барреліне $60-қа дейін төмендетілгенімен, Қазақстанның ЖІӨ өсімі 5-6% деңгейіне дейін ұлғайғаны көрсетілген. Сарапшылардың айтуынша, бұл әдістемелік тұрғыда әлсіз болжам, себебі төмен мұнай бағасы әдетте экономикалық өсімді тежейді.
Теңгенің әлсіреуіне қатысты тәуекелдер де жеткілікті деңгейде ескерілмеген. Ағымдағы шот дефициті ЖІӨ-нің –3,8%-ына дейін жеткен, бұл сыртқы баланстағы елеулі теріс көрсеткіш. Сонымен қатар, тарифтердің, қосылған құн салығының (ҚҚС) және Ұлттық қордан алынатын қаражаттың болашағы әлі де белгісіз болып отыр. Бұл факторлар алдағы 6-9 айда инфляцияның құбылмалылығын арттыруы мүмкін.
Маңызды бір жайт. Тұтынушылық несие факторының мүлдем ескерілмеуі. Сарапшылардың есептеулеріне сәйкес, тұтынушылық несие инфляцияның шамамен 40%-ын және ЖІӨ өсімінің 1,5 пайыздық пунктін қамтамасыз етіп отыр.
«Осы факторды назардан тыс қалдыру қоғамдағы сынға жол бермеуге бағытталған қадам сияқты көрінеді», — дейді маман.
Ұлттық Банк бюджет шығындарының инфляциялық әсерін ашық мойындауы – үкімет пен Ұлттық Банк арасындағы өзара іс-қимылдың тереңдей бастағанын көрсетеді. Алайда, тұтынушылық несиеге қатысты үндемеу бұл саладағы нақты проблемаларды жария талқылаудан әдейі қашу сияқты қабылдануы мүмкін.
Brent бағасы барреліне $60 болатын жаңартылған мұнай сценарийі макроэкономикалық модельді шынайырақ етеді. Бірақ сыртқы шоктар ықпал ететін TACO әсерін де ескеру қажет, себебі бұл кез келген есепті бұзып жіберуі мүмкін.
Теңгелік қаржы құралдарының кірістілігі әлі де шетел валютасына қатысты тәуекелі бейтарап жағдайда жоғары болып отыр. Дегенмен, егер Brent бағасы $60-тан төмендеп, Ресей немесе Қытай тарапынан ақша-несие саясаты қатаңдаса, теңге курсының құбылмалылығы күрт артуы мүмкін.
«Базалық мөлшерлеменің 2026 жылдың бірінші тоқсанына дейін төмендеуі екіталай. Керісінше, егер шілде айында инфляция жеделдесе, Ұлттық Банк мөлшерлемені қайта көтеруі мүмкін», — дейді маман.
Қазақстан үшін сыртқы негізгі триггерлер АҚШ Федералды резерв жүйесінің (ФРЖ), Еуропалық орталық банктің (ЕОБ), Қытай халық банкінің және Ресей Орталық банкінің алдағы шешімдері болмақ.