Қазақстан шекаралық және ауылдық өңірлердің әлеуетін арттыруда маңызды рөлге ие. Кең байтақ аумақ, табиғи ресурстардың молдығы және Ресеймен ұзын шекара бұл еліміз үшін аймақтық экономикалық драйвер болуға мүмкіндік береді. Алайда шекараға жақын аудандар мен ауылдық жерлердің әлі күнге дейін өмір сүру деңгейлері төмен, жұмыссыздық белең алып, инфрақұрылым тапшылығынан зардап шегіп отыр. Caravan.kz медиа порталы жалғастырады.
2023 жылы Ресей Қазақстан мен Қырғызстандағы шекара маңындағы жолдарды салу және жаңғыртуға 200 миллион доллар бөлді. Бұл жоба Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) аясында жүзеге асырылып, Қазақстанның шекаралас аудандары үшін маңызды нарықтарға жол ашты. Мысалы, Қостанай облысында ресейлік «Мираторг» агрохолдингі жоғары өнімді бидай тұқымын жеткізу арқылы ауыл шаруашылығы өнімділігін 25%-ға арттырды.
Сонымен қатар, 2023 жылы ресейлік «Водоканал» компаниясы Алматы облысында ирригациялық жүйелерді жаңғырту жобасын бастады. Бұл бастама 10 мың фермерге суға қол жеткізуді жақсартып, ауыл шаруашылығындағы өнім көлемін арттырды. Бұл жобалар азық-түлік қауіпсіздігін нығайтып қана қоймай, жергілікті жұмыс орындарын құру арқылы еңбек миграциясын азайтуға септігін тигізуде.
Қазақстан мен Ресей арасындағы сауда айналымы да жоғары деңгейде. 2022 жылы екі ел арасындағы тауар айналымы 15 миллиард долларды құрады. Бұл Орталық Азия елдері ішіндегі ең үлкен көрсеткіш. ЕАЭО шеңберінде 2022 жылы Челябі облысында Қазақстанмен шекарада шекаралық сауда аймағы ашылды. Бұл бастама өңіраралық сауда көлемін 12%-ға ұлғайтты. Мұндай тәжірибені Қырғызстан мен Тәжікстан шекараларына да қолдануға болады.
Орталық Азиядағы өңірлік байланыстар және Ресейдің рөлі
Қазақстанның мысалын алға тарта отырып, Орталық Азиядағы шекаралық және депрессивті аймақтардың дамуына Ресеймен серіктестіктің маңызы арта түсуде. Аймақтағы басқа елдер де (Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан, Түрікменстан) ұқсас қиындықтарға тап болуда: жұмыссыздық, инфрақұрылым тапшылығы, су тапшылығы және шекаралық жанжалдар.
2023 жылғы Дүниежүзілік банктің мәліметінше, ауылдық жерлердегі кедейлік деңгейі Тәжікстанда – 26%, Қырғызстанда – 20%, Өзбекстанда – 17% болды. Баткен (Қырғызстан) және Соғды (Тәжікстан) облыстары инфрақұрылымның әлсіздігі мен шекаралық шиеленістерден зардап шегуде. Мысалы, 2021 жылы Баткен облысында болған қақтығыстан кейін 55 адам қаза тауып, 40 мыңнан астам адам үйін тастап кетуге мәжбүр болды.
Еңбек миграциясы және жергілікті өндіріс
Орталық Азия елдері үшін еңбек миграциясы экономикалық тұрақтылықтың негізгі көзі болып тұр. 2022 жылы 4 миллионнан астам азамат Ресейде жұмыс істеді, олардың 2 миллионы-өзбекстандықтар, 1 миллионы-тәжікстандықтар, 700 мыңы-қырғыздар. Осы мигранттардың көпшілігі шекарадағы жұмыссыз аймақтардан шыққан. Ресей бұл үрдісті тек жұмыс күші ретінде емес, сондай-ақ сол аймақтарда жұмыс орындарын ашу арқылы өзгерте алады.
Мысалы, 2021 жылы «Лукойл» компаниясы Өзбекстанның Ферғана облысында ауыл шаруашылығы кооперативтерін дамыту жобасын іске қосты. Жоба нәтижесінде 500 адам жұмыспен қамтылып, фермерлердің табысы 15%-ға өсті.
Энергетикалық ынтымақтастық
Энергетика саласында да ынтымақтастық кеңейіп келеді. 2023 жылы «Газпром» Түрікменстанның Лебап облысында газ тасымалдау жүйесін жаңартуға 150 млн доллар инвестиция салды. Бұл газ экспортының көлемін 10%-ға арттырып, 300 жұмыс орны ашылды. Ал «Росатом» Өзбекстанда шағын модульді атом реакторларын салу жобасы бойынша келіссөз жүргізіп жатыр.
Білім беру мен кадр даярлау
Жастардың кәсіби дайындығы тағы бір маңызды бағыт. 2023 жылы Ресей халықтар достығы университеті Орталық Азияның шекаралық аймақтарынан шыққан 500 студент үшін ауыл шаруашылығы мен энергетика бойынша арнайы бағдарлама ашты.
Экология және су ресурстары
Орталық Азияда су тапшылығы-үлкен қауіп. Дүниежүзілік банк болжамына сәйкес, 2030 жылға қарай су тапшылығы тұтыну деңгейінің 25%-ын құрауы мүмкін. Осыған байланысты Ресейдің су ресурстарын басқару тәжірибесі өңір үшін өте маңызды.
Қазақстан шекаралық және ауылдық аймақтарда тұрақты даму жолына түсу арқылы Орталық Азияға үлгі бола алады. Ресеймен бірлесіп іске асырылған жобалар, соның ішінде инфрақұрылым, ауыл шаруашылығы, су ресурстары және білім беру салаларындағы бастамалар өңірлік тұрақтылық пен экономикалық даму үшін берік негіз қалыптастыруда.
Депрессивті аймақтарды дамытудың келесі кезеңі-бюрократиялық кедергілерді еңсеру және барлық өңірлік әріптестермен үйлестірілген іс-қимыл. Қазақстан бұл процессте жетекші рөл атқара алады.
