CEOWORLD беделді журналы Human Progress Index (HPI) рейтингін жариялады. Бұл жаһандық зерттеу әлемнің 196 еліндегі өмір сүру сапасын бағалап, мемлекеттердің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейін жан-жақты саралайды. Бұл рейтингте Қазақстан қандай позицияға тұрақтады? Caravan.kz медиа порталы жалғастырады.
Елді әлемдік көшбасшы ететін басты күш – оның халқы
Тұрғылықты жерді таңдау – өмір сапасына тікелей әсер ететін маңызды шешімдердің бірі. Сол себепті өмір сүруге ең қолайлы елді табу аса маңызды. CEOWORLD журналы дайындаған 2025 жылғы Адамзат прогресі индексі (HPI) рейтингінде өмір сүру сапасы, өмір сүру ұзақтығы, білім деңгейі, саяси тұрақтылық, жан басына шаққандағы табыс және мүмкіндіктер секілді негізгі көрсеткіштер мұқият сарапталған. Елдер өмір сүру ұзақтығы мен сапасы, білім беру деңгейі, табыс мөлшері мен жұмыс пен жеке өмір арасындағы тепе-теңдікке қанағаттану көрсеткіші жоғары болған сайын, рейтингте жоғары орын алады. Бұл индикаторлар неғұрлым жоғары болған сайын, елдің рейтингі де соғұрлым жоғары болады.
Елді әлемдік көшбасшы ететін басты күш – оның халқы. Швейцария — өмір сүру сапасы бойынша әлемдегі ең үздік ел ретінде танылды. Одан кейінгі орындарда Норвегия мен Исландия тұр. Гонконг Швецияны артқа тастап, төртінші орынға жайғасса, Дания мен Германия тиісінше алтыншы және жетінші орындарға ие болды. Ал үздік ондықты Ирландия, Сингапур және Аустралия (сәйкесінше сегізінші, тоғызыншы және оныншы орындар) толықтырды. Бұл елдер азаматтарының өмір сүру деңгейі мен әл-ауқаты жоғары, дамыған инфрақұрылым мен әлеуметтік қорғау жүйесімен ерекшеленеді.
Рейтингті анықтау үшін CEOWORLD журналының сарапшылары 196 елді үш негізгі санат бойынша зерттеп, салыстырған: 1) Тұрақтылық, 2) Қанағаттану, 3) Теңгерім.
Осы өлшемдерді бағалау үшін зерттеушілер 23 көрсеткішті қарастырған. Әр индикатор 100 балдық шкала бойынша бағаланған.
Тұрақтылық: экономикалық өсім, жанама салық мөлшерлемесі, корпоративтік табыс салығы, жеке табыс салығы, өмір сүрудің орташа ұзақтығы, табыс пен жұмыспен қамтудың тұрақтылығы, тұрғын үй жағдайы мен шығындары, үй шаруашылығының салық пен трансферттерден кейінгі табысы және таза қаржылық активтері.
Қанағаттану: қауіпсіздік, бақыт деңгейі, басқару сапасы, сыбайлас жемқорлықты қабылдау, бала мен ана өлімі, инфрақұрылым және көлік, қоғамдық денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігі, білім беру жүйесінің жалпы тиімділігі.
Теңгерім: адам құқықтары, азаматтық бостандықтар, саяси құқықтар, жұмыс пен жеке өмірдің тепе-теңдігі, діни бостандық, гендерлік теңдік, қоршаған ортаға қамқорлық.
Қазақстан рейтингте “өте жоғары деңгей” санатына енгенімен, бұл топтың төменгі шегінде орналасқан. Ел 70-орынды иеленіп, Ресей (59-орын, 81.84), Грузия (63-орын, 80.55), Малайзия (66-орын, 79.53), Сербия (68-орын, 79.40) және Таиландтан (69-орын, 79.33) кейін тұр. Алайда Қазақстан Беларусь (72-орын, 78.97) пен Қытайды (77-орын, 77.25) басып озған.
Орталық Азия мемлекеттері ішінде көш бастады
Орталық Азия елдері арасында Қазақстан сөзсіз көшбасшы болып отыр. Бұл ел тек рейтинг бойынша ғана емес, сонымен қатар санат жағынан да алда келеді. Қырғызстан мен Тәжікстан Ливан (111-орын, 69.82) мен Палестинадан (113-орын, 69.27) да төмен деңгейде тұр. Посткеңестік мемлекеттер арасында Қазақстан Беларусь, Армения, Әзірбайжан, Молдова мен Украинаны басып озған. Дегенмен, Еуропа елдерімен салыстырғанда, әсіресе Шығыс Еуропа, Балтық елдері және Батыс Еуропамен салыстырғанда, Қазақстан айтарлықтай артта.
Сарапшылар бұл жетістікті елдегі тұрақты экономикалық өсім, денсаулық сақтау мен білім беру салаларындағы оң өзгерістер және ішкі саяси жағдайдың салыстырмалы түрде тұрақтылығымен байланыстырады. Сарапшылардың пікірінше, Қазақстандағы өмір сапасының артуы елдің әлеуметтік даму бағытының дұрыс екенін көрсетеді.
Рейтингтің ең төменгі сатысында кедейлік, саяси тұрақсыздық, соғыс қақтығыстары мен әлсіз мемлекеттік институттардан зардап шегіп жатқан елдер орналасқан. Ең соңғы ондықтың тоғызын Африка елдері құрайды: Сьерра-Леоне, Буркина-Фасо, Бурунди, Мали, Нигер, Чад, Орталық Африка Республикасы, Оңтүстік Судан және Сомали. Бұл тізімге жалғыз азиялық ел — Йемен (189-орын, 47.77) кірді. Бұл деректер Сахараның оңтүстігіндегі Африка елдеріндегі даму проблемаларының өте терең екендігін көрсетеді. 50 балдан төмен индекс – бұл елдерде өмір сапасының дағдарыстық деңгейде екендігін, ал мемлекеттік институттар, инфрақұрылым және әлеуметтік қолдау жүйелері мүлде жоқ немесе өте әлсіз жұмыс істейтінін білдіреді.
Осылайша, рейтинг Қазақстанның әлеуметтік даму бағытында алға жылжып келе жатқанын, әрі жаһандық үдерістер аясында Орталық Азия аймағының да әлеуеті арта түскенін айқын көрсетіп отыр.
Қазақстандықтардың ойы қандай? Рас па?
Қазақстандықтардың 73%-ы еліміз дұрыс бағытта дамып жатыр деп санайды екен. Сауалнаманы Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институты жүргізген екен. Ел халқы оптимистік көзқараста деп пікір білдірді экономист Айбар Олжаев.
Мемлекеттік бастамаларды қолдаудың ең жоғары деңгейі жастар арасында –18-29 жас аралығындағы респонденттердің 82%-ы қолдаған. Бір қызығы, ерлерге (71,1%) қарағанда әйелдер елдің дамуына (75,3%) оптимистік көзқарас білдіруде.
Қоғамдық көңіл-күйдің маңызды көрсеткіші – халықтың ел Президентіне деген сенімі. Қоғамдық пікірді зерттеу нәтижесі бойынша ел халқының 76,4% Мемлекет басшысына сенім білдірді. Президентке деген сенімнің жоғары деңгейі жастар арасында – 84,6%, әйелдер арасында – 78,1% (ерлерде – 74,5%) байқалды. Ауыл және қала тұрғындарының сенім деңгейінде елеулі айырмашылық байқалмайды – тиісінше 76,8% және 76,1%.
Бұл ретте респонденттердің жартысынан астамы – 60,8% елдің алдағы бес жылдағы даму болашағын «өте дұрыс» және «едәуір дұрыс» деп бағалайды.
Бұл әлеуметтік оптимизм өмірге қанағаттану сияқты қоғамдық көңіл-күйдің көрсеткішінде де көрінеді. «Жалпы, сіз өз өміріңізге қаншалықты қанағаттанасыз?» деген сұраққа респонденттердің 57,3%-ы «толығымен қанағаттанамын» деп есептесе, 32,8%-ы «едәуір қанағаттанамын» деп жауап берген.
Сондай-ақ респонденттер елдің саясаты, экономикасы және қоғамдық өмірі туралы ақпаратты желілік БАҚ-тан (30,3%) және әлеуметтік желілерден (34,7%) алғанды жөн көретінін атап өтті.
18 жастан асқан 8 мың респондент қатысқан зерттеу 17 облыс пен республикалық маңызы бар 3 қаланы қамтыды. Сауалнама 2025 жылдың 20 наурызы мен 20 сәуірі аралығында халықтың әлеуметтік-демографиялық құрылымын көрсететін іріктеу бойынша жеке сұхбаттарды (CAPI) пайдалана отырып жүргізілді.