“Жасыл дәліздер” арқылы көкөніс импорты жеңілдемек. Сондай-ақ, жәрмеңкелер көбейіп, ет пен май өндірісіне субсидия бөлінуде. Аталмыш шаралар ішкі нарықтағы баға өсімін тежеуге бағытталған. Десе де, сарапшылар жеткілікті ме деген сұрақ қойып отыр. Бағаны неге әлі де ұстап тұру қиын? Қандай өнімдер арзандап жатыр, ал қайсысы керісінше қымбаттауда? Осы және басқа да сұрақтарға Caravan.kz медиа порталы жауап іздеп көрді.
Биыл шілде айында Үкімет инфляция қарқыны мен әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасы бойынша қорытынды жасады. Сауда және интеграция вице-министрі Айжан Бижанованың айтуынша, баға жалпы алғанда тұрақты. Бірқатар санаттар бойынша баға төмендеген: сәбіз – 9,1%-ға, картоп – 7,9%-ға, пияз – 1,8%-ға, күріш – 0,6%-ға, жұмыртқа – 0,1%-ға арзандаған. Нан, макарон өнімдері мен сүт бағасы өзгеріссіз қалған. Алайда кейбір өнімдердің бағасы өскен: қырыққабат – 12,3%-ға қымбаттаған, бірақ шілде айының соңғы аптасында баға төмендей бастаған; тауық еті – 2,6%-ға, сиыр еті – 1,4%-ға қымбаттаған. Сыртқы сұраныстың тұрақты болуына байланысты туындаған көрсеткіш. Қазақстандағы сиыр еті бағасы Орталық Азия елдерімен салыстырғанда 30%-ға төмен.
Қазақстанда жылдық инфляция ЕАЭО елдерінің ішінде ең жоғары деңгейде қалып отыр. Ұлттық банктің дерегінше, 2025 жылғы шілдеде инфляция 8,4%-ды құраған. Бұл Ресей (4,1%), Беларусь (5,2%), Қырғызстан (6,3%) және Армениямен (3,8%) салыстырғанда әлдеқайда жоғары. Бағаның өсуіне логистика және импорт шығындарының артуы, сондай-ақ азық-түлікке деген сыртқы сұраныстың сақталуы әсер етіп отыр. 2024 жылы инфляция 9,8%-ға жеткен, яғни 2025 жылы баға өсу қарқыны бәсеңдегенімен, жағдай әлі де күрделі күйінде қалып отыр.
Бағаны тұрақтандыру үшін Сауда және интеграция министрлігі Ауыл шаруашылығы министрлігімен бірлесіп бірнеше шараларды жүзеге асыруда. Атап айтқанда, майлы дақылдарды өңдеушілер ұлттық қауымдастығымен күнбағыс майының бағасын төмендету туралы келісімге қол жеткізілді. Шілде айында күнбағыс майының орташа бөлшек бағасы литріне 820 теңгені құрады, бұл маусым айымен салыстырғанда 3,5%-ға төмен. Сондай-ақ “Аралтұз” компаниясымен тұз бағасын төмендету туралы келісім жасалып, нәтижесінде бір килограмм тұздың орташа бағасы 95 теңге деңгейінде қалды.
Ет өндірісін қолдау мақсатында ірі және ұсақ қара малды бордақылаумен айналысатын кәсіпорындарға айналым қаражатын толықтыруға арналған бағдарлама іске қосылды. Бағдарлама аясында аналық мал басын сатып алуға 5% жылдық мөлшерлемемен жеңілдетілген несие беріледі. Сондай-ақ ет өңдеу кәсіпорындарына әр килограмм сиыр еті үшін 175 теңге мөлшерінде субсидия қарастырылған. Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметінше, 2024 жылы елде 1,2 млн тонна ет өндірілген, оның 65%-ын сиыр еті құрайды. 2025 жылы мал басының артуы мен жемдеу жағдайларының жақсаруы есебінен ет өндірісі 3–4%-ға өседі деп күтілуде.
Қарақұмық пен күріш бағасын тұрақтандыру үшін “Азық-түлік корпорациясы” өндірушілер және өңдеушілермен үшжақты меморандум жасамақ. Бұл қарақұмықтан 150 мың тонна, күріштен 200 мың тонна көлемінде қор қалыптастыруға мүмкіндік береді, сондай-ақ ішкі сұранысты 6–8 айға жабады. Шілде айында қарақұмықтың орташа бағасы килограмына 420 теңгені, күріш – 380 теңгені құрады, маусым айымен салыстырғанда тиісінше 1,2% және 0,6%-ға төмен.
Вице-премьер Серік Жұманғарин Қырғызстан, Өзбекстан және Түрікменстанмен шекараларда көкөніс өнімдерін жылдам өткізуге арналған “жасыл дәліздер” ұйымдастыруды тапсырды. Яғни, көкөністер мен жемістердің бағасына қосылатын 15% логистикалық шығындар азаймақ. 2024 жылы Қазақстан 1,8 млн тонна көкөніс пен жеміс импорттаған, оның 40%-ы Өзбекстаннан, 25%-ы Қырғызстаннан келген. Кедендік рәсімдерді жеделдету жеткізу уақытын 20–25%-ға қысқартады, бұл өз кезегінде бағаның төмендеуіне оң әсер етеді.
Ауыл шаруашылығы жәрмеңкелерінің саны артады. 2025 жылғы шілде айында еліміздің ірі қалаларында 320 жәрмеңке өткізіліп, 12,5 мың тонна өнім сатылды. Бұл өнімдердің бағасы нарықтағыдан 10–15% төмен болды. Ең көп сатылған өнімдер: картоп – 3,2 мың тонна, сәбіз – 2,8 мың тонна, пияз – 2,1 мың тонна. Жәрмеңкелерде картоптың орташа бағасы килограмына 180 теңге, сәбіз – 200 теңге, пияз – 160 теңге болды.
Атқарылып жатқан шараларға қарамастан, баға тұрақсыздығы әлі де байқалады. Қырыққабаттың 12,3%-ға қымбаттауы маусымдық себептер мен ішкі нарықтағы ұсыныстың азаюымен байланысты. Статистика комитетінің мәліметінше, 2025 жылғы шілдеде қырыққабат өндірісі өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 8%-ға төмендеген. Бұл ауа райының қолайсыздығымен түсіндіріледі. Алайда шілде айының соңғы аптасында бағаның 2,5%-ға төмендеуі – импорт пен жаңа өнімнің есебінен ұсыныстың қалпына келіп жатқанын көрсетеді. 2,6%-ға қымбаттаған тауық еті негізгі шығындарының 60%-ын құрайтын жемнің қымбаттауына байланысты қысымға ұшырап отыр. Шілде айындағы тауық етінің орташа бағасы – 950 теңге/кг.
Сиыр етіне деген сұраныс сыртқы нарықта жоғары болып тұр. 2024 жылы Қазақстан 180 мың тонна сиыр етін экспорттады, оның 70%-ы Таяу Шығыс елдері мен Қытайға жіберілген. Экспорттық баға – орта есеппен 4,5 мың теңге/кг, бұл ішкі бағадан 20%-ға жоғары. Субсидиялар мен жеңілдетілген несиелер ішкі ұсынысты арттыруға бағытталған. Бұл экспорттың бөлшек сауда бағасына әсерін азайтуға көмектеседі. Шілде айында сиыр етінің ішкі нарықтағы орташа бағасы – 3,2 мың теңге/кг.
Қазақстандағы инфляция жаһандық факторлармен де байланысты. 2025 жылы әлемдік нарықта астық пен энергия ресурстарының қымбаттауы азық-түлік бағасына қысым жасап отыр. БҰҰ-ның Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының (FAO) деректері бойынша, шілде айында әлемдегі бидай бағасы маусыммен салыстырғанда 6,2%-ға өскен. Бұл нан мен макарон өнімдерінің құнына әсер етеді. Қазақстанда аталмыш өнімдердің бағасының тұрақты болуы – мемлекеттік интервенциялар мен 7,5 млн тонна көлеміндегі астық қорларының арқасы.
Үкіметтің қабылдап жатқан шаралары бағаны реттеуге кешенді көзқарасты көрсетеді. Ет секторындағы субсидиялар мен жеңілдетілген несиелер өндіріс көлемін ұлғайтып, орта мерзімді перспективада бағаны тұрақтандыруы мүмкін. «Жасыл дәліздер» мен жәрмеңкелер логистикалық және сауда шығындарын азайтады, өнімге қолжетімділікті арттырады. Күнбағыс майы мен тұз өндірушілерімен жасалған келісімдер – жеке сектормен өзара іс-қимылдың тиімділігін көрсетеді. Дегенмен, Қазақстанда ЕАЭО елдеріне қарағанда инфляция жоғары деңгейде сақталып отыр. Сауда министрлігінің бағалауы бойынша, делдалдық үстемелер бөлшек бағаның 30%-ына дейін жетеді, бұл да бақылауды талап етеді.
Қысқа мерзімді перспективада көкөністер мен жармалар бағасының тұрақтылығы импорттың тиімділігі мен биылғы өнім көлеміне байланысты болады. Ауыл шаруашылығы министрлігінің болжамынша, 2025 жылы көкөніс өнімі 4,2 млн тоннаны құрайды, бұл 2024 жылмен салыстырғанда 5%-ға көп.
