Caravan.kz медиа порталының назарына тағы бір шулы оқиға ілікті. Естеріңізде болса, аталмыш оқиғалар былтыр ForteBank пен Qazaq Coffee төңірегінде орын алған еді. Бұл жолы шулы оқиға мәжіліске қатысты. Тілшіміз мәселенің мән-жайын анықтап көрді.
Блогер Жалғас Ертай өзінің әлеуметтік парақшасында қазақ тілін менсінбейтін билікті сынға алып, жазба қалдырды. Ол жаңа хабарландыруды көріп жағасын ұстады. Белгілі болғандай, мәжіліске SMM-маман қажет екен. Алайда оған қойылатын жалғыз талап — орыс тілінде еркін сөйлеу және жаза білу. Қазақ тілі маңызды емес. Билікке шүйліккен блогер қатаң сын жазды:
«Қазақстан билігі өз мемлекеттік тілін өзі кемсітумен жүйелі түрде айналысады. Мәжіліске smm-маманы болып тұру үшін “исключительно” орысша жақсы жазуы керек екен, ал қазақшаны білсе де, білмесе де мейлі дейді. Бұл бассыздыққа біреу жауап беруі керек», — деп наразылық білдірді ол.
Аталмыш оқиғадан соң біздің тілшіміз қазақ тілінің тағдырында орын алған соңғы даулы оқиғаларды еске алды.
Мемлекеттік тілге немқұрайлы көзқарас
ForteBank мәселесі. 2024 жылдың мамыр айында ForteBank бос жұмыс орнына жариялаған хабарландыруында үміткерлерге қазақ тілін білу маңызды емес деп көрсеткен. Бұл жағдай қоғамда үлкен резонанс тудырып, әлеуметтік желілерде сынға ұшырады. Жазушы Ұларбек Дәлейұлы бұл туралы: “Есі бар ұлт осындайға көне ме? Әрине, көнбейді!” – деп өз наразылығын білдірген еді.
ForteBank бұл жағдайды жуып-шайып, ақталуға тырысты. Олар бар кінәні ІT мамандығымен байланыстырыпғ қазақ тілін білу міндетті емес деп көрсеткен жасанды интеллекттің қатесі деп түсіндірді. Сонымен қатар, банк қазақ тілін және мәдениетін қолдайтын жобаларды жүзеге асырып жатқанын алға тартты.
Qazaq Coffee оқиғасы. 2024 жылдың желтоқсан айында Астанадағы “Qazaq Coffee” қазақ тілінде мәзір ұсынбағаны үшін қоғамның сынына ұшырады. Келушілердің бірі 2GIS қосымшасында бұл туралы пікір қалдырған. Ал мекеме әкімшілігі қазақ тілінде қызмет көрсетуге міндетті емес екендерін айтып, мемлекеттік тілге құрметсіздік танытқан. Аталмыш шу қоғам деңгейіне ұласып, нәтижесінде кофехана жабылып тынды.
Chocolife.kz оқиғасы. Chocolife.kz компаниясының басшысы да қазақ тілін менсінбегені үшін сынға ұшыраған болатын. Компанияның веб-сайты мен мобильді қосымшасында қазақ тілінің болмауы және қызметкерлердің қазақ тілінде қызмет көрсетпеуі қоғамның наразылығын тудырды. Бұл жағдай әлеуметтік желілерде кеңінен талқыланып, компанияның беделіне нұқсан келтірді. Артынша басшысы кінәсін мойындап, халық алдында кешірім сұрады.
Қазақстанда 1997 жылы қабылданған «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» Заңның 4-бабында мемлекеттік тіл — қазақ тілі деп көрсетілген. Сондай-ақ 23-бабында «ҚР тілдік белгісі бойынша кемістушілікке жол берілмейді» деп жазылған. Қазақ тілінің қолданысын күшейту үшін заңға «мемлекеттік тілді білу міндет» нормасын енгізу, және мемлекеттік тілді қорлағандарға айыппұл салу сынды ұсыныстар талқыланып келеді. Мемлекеттік тілдің мәртебесі заңмен қорғалғанымен, іс жүзінде тілдің мәртебесі толық сақталмай отыр. Әлі күнге дейін көптеген мемлекеттік мекемелер мен компаниялар құжаттарды орыс тілінде ғана жүргізеді. Қазақ тілін білмейтін шенеуніктер де жоқ емес. Ал жекеменшік мекемелерге ешкімнің сөзі өтпейді: олар қалаған тілінде қызмет көрсете алады. Сондықтан ана тіліміздің қоғамда толыққанды қолданылуы үшін қоғамдық сана, мемлекеттік бақылау және нақты жұмыс істейтін талаптар қажет.