Қазақстандық генетиктер Макс Планк қоғамының эволюциялық антропология институтымен (Лейпциг, Германия) ынтымақтасады, археологтармен серіктестікте жұмыс істейді және билинформациялық өңдеуге көп көңіл бөледі.
Қазақстанда ғана емес, Ресейде, Қырғызстанда, Өзбекстанда, Моңғолияда жиналған гендік материалдардың 465 үлгісі зерттелген.
— Біздің ата-бабамыз қайдан шыққан? Алтайдан ба әлде Қытайдан ба?
— Ортақ ата-бабамыз жоқ. Егер қазақ халқының тарихы туралы айтатын болсақ, онда бұл әртүрлі қоспалары бар этникалық жағынан әртүрлі тайпалардың одақтары. Мысалы сіз оңтүстіктің адамына қарасаңыз, оны ақтөбелікке ұқсайды деп айта алмайсыз. Неолит дәуіріндегі алғашқы қоныс (ежелгі тас ғасыры) Петропавл мен Көкшетау арасында орналасқан Ботай қонысын айтуға болады. Қазір бұл жерде археологиялық орын жасалды. Ботайда көптеген қосалқы ғимараттар, ошақтар, шұңқырлар, сүйектер, құралдар табылды. Үлкен халық, бірнеше ғасырлар өмір сүрді, бұл біздің дәуірімізге дейінгі 3-4 мыңжылдықтар. Бірақ, біздің зерттеулеріміз көрсеткендей, одан ештеңе қалмады. Ол халық өліп кетті.
Біз «Алтын адам» символы болып табылатын сақ мәдениетінің де, Ботай мәдениетінің де мұрагеріміз. Бірақ гендер біржола жоғалды. Этнос ретінде қазақ халқы 15 ғасырдың ортасына қарай қалыптаса бастады, ол кезде бізді қырғыздар мен өзбектерден ажыратуға болатын еді. Яғни, территорияларды этникалық тайпалар бекітті, олар одақта өмір сүрді.
— Қазақтардың генетикасы басқа ұлттармен қаншалықты араласып кетті?
— Бастапқыда бізде бір-бірімен тығыз байланыстар болды. Мысалы, сақ тайпалары сақ алтынын сақтау үшін әулеттік некеге тұрды. Яғни, ағасы мен әпкесі, күйеуі мен әйелі өмір сүрді. Бірақ бұл халықтың азғындауына әкелді. Қарапайым адамдар оны байқамай қала алмады. Шамасы, осы уақытта жеті ұрпақтан тұратын адамдармен туыстық қатынасқа тыйым салынды. Бұл ғасырлар бойы сақталған күнделікті даналық. Бұл бізді өзбектерден ерекшелендіретін нәрсе. Ол жақта туысқандарына үйленетінін, тұрмысқа шыға беретінін өзіңіз жақсы білесіз.
— Генетика тұрғысынан қазақтардың белгілі бір спорт түрлеріне бейімділігі бар деп айтуға бола ма?
— Жоқ. Қазақтарға белгілі бір спорт түрімен айналысу керек деп айтуға болмайды. Бірақ біз генотиптің спортқа жиынтық бейімділігін көрсететін генетикалық төлқұжат жасай аламыз. Белгілі бір бағдарламалар бойынша генетикалық тестілеу адам ағзасының физикалық әлеуетін ашуға көмектеседі. Мысалы, жылдамдық күшіне, бұлшықет массасының өсуіне, төзімділікке жауап беретін гендер бар. Адам өзінің генотипін білгеннен кейін, егер оның бұлшықет талшықтары басым болса, онда ол powerlifting-ке бара алатынын көре алады. Егер, мысалы, адамның бұлшықет талшықтары баяу болса, онда ол төзімділікті қажет ететін спорт түрлеріне көбірек бейім, ол марафонға қатыса алады. Сонымен қатар, біздің паспорт психогенетикалық сипаттамаларды, метаболизмді және спорттық қасиеттерді көрсетеді. Айталық, спортшы керемет физикалық формада болуы мүмкін, бірақ сонымен бірге стресстік жағдайларға бейімделу деңгейі төмен. Яғни, Олимпиада кезінде ол жақсы нәтиже көрсетпейді. Уақтылы генетикалық тестілеу боксқа немесе шахматқа барған дұрыс екенін көрсетеді.
