Конституция – мемлекеттің негізгі заңы, ол барлық азаматтардың заң алдындағы теңдігін, әділеттілік, жауапкершілік және заң үстемдігі қағидаттарын бекітеді. Қазақстан жерінде өмір сүріп жатқан әрбір адам елдің Негізгі заңын құрметтеуге және сақтауға міндетті. Әрбір қазақстандық әділеттілікке, заңдылыққа, теңдікке және өз болашағына сенімді болуы керек. Оларды сапалы әрі тиімді жүзеге асыру – мемлекеттің де, қоғамның да маңызды міндеті, себебі бұл елдің дамуына, тұрақтылығына және халықтың әл-ауқатының артуына ықпал етеді. Біздің мемлекетіміздің өркендеп, тиімді дамуы үшін сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларды қатаң сақтау қажет.
Сыбайлас жемқорлық – қазіргі мемлекеттік басқарудың ең күрделі сын-қатерлерінің бірі. Әсіресе ол бюджет орындалуы мен мемлекеттік қаражат қозғалысын бақылау жүзеге асырылатын қазынашылық жүйесінде аса қауіпті. Бұл саладағы кез келген теріс пайдалану тек қаржылық шығынға ғана емес, сонымен қатар азаматтардың билікке деген сенімін әлсіретіп, экономиканың дамуын тежейді, мемлекеттік институттарды әлсіретеді.
Қазынашылықтағы сыбайлас жемқорлықтың себептері мен тетіктері мынадай болуы мүмкін:
— рәсімдердің жеткіліксіз ашықтығы – процестердің едәуір бөлігі адами факторға тәуелді;
— жеке жауапкершіліктің жеткіліксіздігі – санкциялардың жұмсақтығы және сыбайлас жемқорлық фактілері бойынша сот істерінің сиректігі;
— мүдделер қақтығысы – лауазымды тұлғалардың жеке және қызметтік мүдделерінің тоғысуы.
Соның салдарынан сыбайлас жемқорлық мынадай нысандарда көрінеді: қаржылық есептілікті бұрмалау және қолдан жасау; қаражатты заңсыз қайта бөлу үшін қызметтік өкілеттікті пайдалану; рәсімдер мен келісімдерді жеделдету үшін пара алу; жалған операциялар мен төлемдерді жүргізу.
Салдары: бюджеттің тікелей қаржылық шығындары; мемлекеттік шығыстардың тиімділігінің төмендеуі; қоғамның мемлекеттік органдарға сенімінің құлдырауы; елдің инвестициялық тартымдылығының азаюы.
Алматы қаласы бойынша Қазынашылық департаментінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайту бойынша кешенді шаралар жүргізілуде:
1. Процестерді автоматтандыру – есепке алу және бақылаудың электрондық жүйелеріне көшу.
2. Ішкі аудит – бюджет операцияларының дұрыстығын тұрақты тексеру.
3. Этикалық стандарттар – қызметкерлерді қызметтік әдеп нормаларына оқыту.
4. «Мүлдем төзбеушілік» қағидаты – сыбайлас жемқорлық фактілері туралы хабарлау үшін жедел желілер мен порталдарды құру.
2025 жылдың басында кадрлық ротация жүргізілді – жауапты лауазымдарда ұзақ уақыт отыруға жол бермеу және жемқорлық байланыстарының қалыптасуына тосқауыл қою үшін кадрлар алмастырылды. Кадрлық саясат адалдықты міндетті түрде тексере отырып, бәсекелестік іріктеу арқылы жүзеге асырылады.
Алматы қаласы бойынша Қазынашылық департаментінде Конституция күніне арналған іс-шаралар сыбайлас жемқорлыққа қарсы тақырыппен тығыз байланысты. Үнемі мынадай іс-шаралар өткізіледі: заңдылықты нығайту мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдағы Конституция рөлі туралы дәрістер мен пікірталастар; қызметкерлерге арналған тақырыптық тренингтер мен семинарлар, онда сыбайлас жемқорлықтың конституциялық қағидаттарға қайшы екені атап көрсетіледі; патриоттық акциялар мен конкурстар («Адалдық – Конституцияның негізі», «Заңға қызмет ету – халыққа қызмет ету»); қазынашылық жұмысының ашықтығын арттыруға бағытталған азаматтармен кездесулер мен жария есептер.
Осылайша, Конституция күні тек мемлекеттік мереке ғана емес, сонымен бірге заңды қатаң сақтау, адалдық пен әділдікті мемлекеттік қызметте берік ұстанудың маңыздылығын еске салатын маңызды күн болып табылады.
Қазынашылықтағы сыбайлас жемқорлық – бұл тек қаржылық мәселе емес, сонымен қатар мемлекеттік басқарудың тұрақтылығына қауіп төндіретін құбылыс. Оны еңсеру үшін технологиялық, құқықтық және әлеуметтік шараларды қамтитын кешенді тәсіл қажет. Тек мемлекет, қоғам және тәуелсіз бақылау органдары күш біріктіргенде ғана сыбайлас жемқорлыққа төзімді жүйе құруға болады.
Түсімдер басқармасының бас маман — бас қазынашысы Алданьярова С.Ж.
