1990-жылдары негізінен посткеңестік кеңістік пен ішкі әлеуметтік-экономикалық қиындықтармен танымал болса, 2025 жылға қарай еліміз халықаралық фильм түсірілімдері үшін қызықты локацияға айналды. Бұған бірқатар факторлар әсер етті. Орталық Азия елдерін зерттеу ұйымының жазуынша, бірегей табиғи-мәдени орта, жергілікті киноиндустрияның дамуы, экономикалық ынталандыру және геосаяси өзгерістер өңірдің ерекше локацияға айналуының көрсеткіштері, деп хабарлайды Caravan.kz медиа порталы.
Орталық Азияда кино әлемін тартатын бірегей табиғи ландшафт бар. Өңірде дала, шөл, таулы жоталар мен көлдер мол, түрлі визуалдық мүмкіндіктер бар. Қазақстанның далалары шексіздік пен минимализмді талап ететін эпикалық кадрлар үшін жиі таңдалды. 2023 жылы еліміздің жерлері “Nomad’s Path” халықаралық жобасының түсіріліміне негіз болды. Онда табиғат көрінісі фильм атмосферасын қалыптастыруда шешуші рөл атқарды. ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің мәліметіне сәйкес, 2022 жылы елде 12 халықаралық жоба түсіріліп, оның 8-і табиғи локацияларды негізгі декорация ретінде пайдаланды.
Орталық Азияның мәдени байлығы да үлкен рөл атқарады. Ұлы Жібек жолымен тарихи байланысы бар өңір көшпелі дәстүрлер, ислам сәулеті және кеңестік мұраның үйлесімін ұсынады. Самарқанд пен Бухара қалалары – ЮНЕСКО дүниежүзілік мұра тізіміне енген – тарихи фильмдер түсіру үшін қолайлы. Мысалы, 2020 жылы Хива қаласы британ «Silk Road Chronicles» сериалының түсіріліміне арендалды, онда Хиваның сәулеті ортағасырлық шығыс атмосферасын шынайы сипаттады. ЮНЕСКО мәліметі бойынша, 2023 жылы Өзбекстанға 6,7 млн турист келген екен, олардың 15%-ы мәдени нысандарды тамашалау мақсатымен сапарға шыққан, бұл өңірдің визуалды эстетикасына әлемдік қызығушылықты көрсетеді.
Қазақ эпостары, мысалы “Қобыланды батыр”, шынайы сюжет іздеген сценаристерді тартады. 2022 жылы қырғыз “Қыздың ұрлануы” фильмі Пусан халықаралық кинофестивалінде жүлде алып, жергілікті мәдени нараттивтердің әлемдік аудиторияға да жол табатынын дәлелдеді.
Экономикалық факторлар да Орталық Азияны тартымды етеді. Аталған өңірде түсіру құны АҚШ немесе Батыс Еуропаға қарағанда әлдеқайда төмен. ҚР Ұлттық киноөнім комиссиясының мәліметінше, 2023 жылы Қазақстанда түсірілім жабдығын жалға алу тәулігіне орта есеппен 300 АҚШ долларын құраса, АҚШ-та бұл қызмет 1500–2000 долларға дейін барады. Осындай экономикалық артықшылықтар өңірді жаһандық киноөндіріс нарығында бәсекеге қабілетті етіп отыр.
Жергілікті киноиндустрияның дамуы да Орталық Азияның әлемдік киноға интеграциялануына септігін тигізуде. Қазақстанда 2010 жылдан бері мемлекеттік қолдау бағдарламасы жұмыс істейді, оның аясында 2023 жылға дейін 127 фильм қаржыландырылды. «Қазақфильм» киностудиясы 2022 жылы халықаралық студиялармен төрт жобада бірлесіп, техникалық база мен мамандарын ұсынды.
Геосаяси өзгерістер де Орталық Азияға қызығушылықты арттырды. 2014 жылдан кейін Ресей мен Батыс арасындағы қатынастар ушығып, көптеген батыстық кинокомпаниялар бұрын Ресейде түсірілген локациялар орнына балама аймақ іздей бастады. Қазақстан мен Өзбекстан табиғаты мен сәулеттік келбеті ұқсас аймақ ретінде логикалық нұсқаға айналды. Мысалы, 2022 жылы АҚШ-тың Paramount студиясы «Desert Storm» экшн-фильмі үшін кадрлар түсіруді Қазақстанда өткізді. Сонымен қатар, Бейбіт Шығысқа қарағанда саяси тұрақтылық деңгейі жоғары аймақ ретінде Орталық Азия сенімді серіктес болып саналады. 2023 жылғы Жаһандық бейбітшілік индексі бойынша Қазақстан 63-орында тұр, өңір елдерінің көпшілігінен озық. Бұл ұзақ мерзімді кинотусыстық жобалар үшін қолайлы шарттар жасайды.
Әлемдік киноиндустрия орталық азиялық тақырыпқа ұмтылысын көрсетуде. Глобализация жағдайында көрермен жаңа мәдени перспектива іздейді, ал Орталық Азия жаңа көзқарас ұсынады. Өңірде түсірілген фильмдер көбінесе әлеуметтік теңсіздік, өзін-өзі тану, дәстүр мен заманауилық қақтығысы сияқты жалпыға ортақ тақырыптарды қозғайды. Мысалы, 1990-жылдардағы еңбек құлдығы туралы «1286» (2023, Қазақстан) фильмі Берлин кинофестивалінде оң пікір алып, Еуропада 120 мыңнан астам көрермен жинады.
Технологиялық факторлар да өңір тартымдылығын арттыруда. Дрондар мен цифрлық өңдеу сияқты заманауи түсірілім технологияларына қолжетімділік Орталық Азияның күрделі ландшафттарын тиімді пайдалану мүмкіндігін береді. 2022 жылы Қазақстанда RED камералары мен DJI дрондарын қоса, 45 жаңа түсірілім жабдығы сатып алынды, бұл жергілікті қызмет сапасын арттырды.
Халықаралық ассоциация деректері бойынша, 2023 жылы өңірде 27 халықаралық жоба түсіріліп, 2020 жылмен салыстырғанда 40% өсім көрсетті. Олардың ішінде Қазақстан 15, Өзбекстан 8, Қырғызстан 4 жобаны қабылдады. 2023 жылы кинотусыстыққа салынған жалпы инвестиция көлемі 85 млн АҚШ долларын құрап, оның 60%-ы шетелдік компаниялардан түсті. Бұл көрсеткіштер өңірдің кинохаб ретінде тұрақты өсіп, әлеуетінің жоғары екенін дәлелдейді.
Осылайша, Орталық Азия перифериялық аймақтан әлемдік киноиндустрияның маңызды ойыншысына айналып келеді. Бірегей табиғи-мәдени ресурстар, экономикалық артықшылықтар, жергілікті индустрияның дамуы және геосаяси факторлар фильм түсіру үшін қолайлы ахуал жасайды. Әлі де кадрлар мен инфрақұрылым тапшылығы сияқты қиындықтар бар болса да, өңір елдері оларды шешуге ниетті. Алдағы жылдары кинотусыстық жобалар саны одан әрі өсіп, Орталық Азияның жаһандық кинокартадағы орнын мықтап бекітетіні сөзсіз.
