Бұл сұрақтарға Caravan.kz медиа порталының тілшісі жауап іздеп көрген еді.
2024 жыл фейк ақпарат таратушылар үшін жемісті жыл болды. Ендігі кезекте тек пікір қалыптастырушылар ғана емес, лауазымды тұлғалар да олардың құрбандарына айналды.
Мамыр айында жоғары аудиторлық палатаның (ВАП) телеграм арнасы мессенджерлер арқылы жоғары аудиторлық палатаның төрағасы Әлихан Смайыловтың атынан жалған сілтеме таратылып жатқаны туралы хабарлады. Жоғары аудиторлық палатаның баспасөз қызметі бұл әрекеттерді интернет-алаяқтар жалған нөмірлерден жасайтынын және азаматтарды осы адамдармен байланысқа түспеуге және күмәнді веб-ресурстарға сілтемелер бойынша өтпеуге шақырғанын хабарлады. (Telegram: Contact @auditpalatasy).
Неге алаяқтарды кенеттен бұрынғы премьер қызықтырды? Ол «Қазақстан темір жолы» АҚ-не қатысты атышулы оқиғалардан кейін жаңалықтар алаңының жарқын тұлғасына айналды. Көптеген қазақстандықтар оны тани бастады. Демек, ол өнім, акция, телефон қосымшасы, қаржыландыру бағдарламасы секілді ақша әкелетін кез келген нәрсеге назар аударатын тұлға бола алады.
Бірнеше күн бұрын Қазақстанның мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева ел тұрғындарына оның атынан жазылатын жалған хабарламаларға сенбеуге шақырды. Бүгінде YouTube-те жасанды интеллект көмегімен жасалған елдің ең ірі банкінің басшысы көрсетілетін жарнамалар бар. Жарнамада бұл танымал кәсіпкер инвестициялық платформада ақша табуды «ұсынады». Мұның бәрі ешбір адам фейктерден қорғалмағанын көрсетеді. Бүгінгі жағдайда полиция жәбірленушіні қорғай да, шабуылдаушыны да таба алмайды.
Мұндай қорғансыздықтың тағы бір мысалы Қуандық Бишімбаевтың ісіне қатысуының арқасында белгілі болған прокурор Айжан Аймағанованың әрекеті. Прокурор алаяқтар оның атын пайдаланып алдауға тырысқан фейктерден аулақ болу мақсатында әрі өз жанкүйерлері үшін өзінің ресми парақшасын ашуға мәжбүр болды. Басқаша айтқанда, заң өкілінің өзі заңды әдістер арқылы желідегі жалғандықпен күресе алмады. Бірақ үгіт-насихатта қолданылатын әдістерді белсенді түрде қолданды.
Осындай жазасыз қалу әрекеті адамдардың өз бәсекелестерін, бұрынғы серіктестерін, танымал әртістерді, пікір көшбасшыларын ақпараттық түрде қорлайтын, жала жабатын нарықтың пайда болуына түрткі болды. Мұндай «лас» PR-компаниялардың жарияланымдарына сүйенсек, олардың мақсаттары әртүрлі. Жәй ғана тіл тигізуден бастап, елдің барлық мәселелеріне кінәлі құбыжыққа да айналдырып жібере алады.
Сонымен қатар, бірнеше жыл ішінде орындаушылар үшін осы нарыққа кіру талаптары да төмендеді. Бүгінде біреуді ренжіту үшін жоғары санатты компьютер маманы болудың қажеті жоқ. Орташа деңгейден сәл жоғары компьютерлік сауаттылық дағдыларына ие болудың өзі жеткілікті. Ал, бұл білім мен дағдыға көптеген жоғары сынып оқушылары да ие.
Әлеуметтік желілерге енді физикалық сим-картасыз да тіркелуге болады. Мұны арнайы Fragment платформасын пайдаланып кездейсоқ анонимді нөмірмен жасауға болады.
Қазірдің өзінде жалған аккаунттар өздері мақсат етіп алған адамның жасамаған қылмысын жасады деп тарататын криминалды оқиғалар бар. Қылмыстардың тізімін қылмыстық кодекстен табуға болады.
Мұндай қылмыстық процестің мысалы қазірдің өзінде бар. Алматы полициясы Alfa Stom стоматологиялық клиникалар желісінің негізін қалаушы Лидия Аношина мен оның басқарушысы Татьяна Беловаға қатысты қылмыстық істерді тергеп жатыр. Екеуі де алаяқтық жасады деген күдікке ілінген. Олардың адвокаттары Жанна Уразбахова, Сәуле Кобжанова, Әлия Жаманбаеваның айтуынша, барлық айыптаулар Лилия Аношинаның атынан жазылып, жібергені көрсетілген материалдарға негізделген. Бірақ, сол материалдарды кімнің жасағаны түсініксіз.
Істің мәні қысқа. BAZIS-A құрылыс холдингінің негізін қалаушы Александр Беловичтің бұрынғы әйелі, Forbs тізіміне кіретін қазақстандық кәсіпкер Лилия Аношина жаңа клиниканың ашылуына байланысты Мәскеуде өмір сүріп жатады. Мәскеуде оның қызы сол елдің азаматы Владислав Лихачевке тұрмысқа шығады. 2022 жылы Владислав өзінің серіктесі Анатолий Чистовпен бірге Ресейде сату үшін АҚШ-тан автомобильдер партиясын сатып алуға шешім қабылдайды. Бірақ ел аумағында санкциялар болғандықтан ол төлем жасай алмайды. Адвокаттардың айтуынша, ол Аношинада басқарушы болып жұмыс істейтін Татьяна Беловадан ақша аудару бойынша көмек сұрайды. Себебі, Қазақстан азаматтарында АҚШ-қа ақша аудару бойынша мәселе болмайды.
Төлем сәтті өтіп, машиналар Ресейге келеді. Адвокат Сәбит Бектаевтың айтуынша, келісім Лидия Аношина мен оның басқарушысы Татьяна Белованың есепшоттары арқылы құжаттармен расталған сенімхаттар негізінде төленген.
Арада уақыт өткенде қызық жағдай болады. Екі жылдан кейін В.Лихачев өзінің бұрынғы қайын енесін алаяқтық жасады деп айыптайды. Оның мәлімдемесіне сәйкес, Ресейдегі автомобильдерді енесі өзі иемденіп алған. Көліктер Қазақстанда емес, Ресейде болса да, тергеу Қазақстанда жүріп жатыр.
Лихачевпен біге Александр Белович тергеуге оған бопсалау арқылы қауіп төндіріп жатқан электрондық хаттарды ұсынады. Ол бұл хаттардың авторы өзінің бұрынғы әйелі Лилия Аношина екенін айтады. Бірақ бұл хаттар proton.me. деген пошта қызметінен келгенін ұмытпау керек. Бұл пошта сервисі өз бейнесін жасырғысы келетін адамдар арасында өте танымал. Бұл порталда барлығының құпиялығы соншалық, тіпті портал қызметкерлерінің өзі поштаға кіре алмайды. Бұл Л. Аношинаның авторлығына қатысты сұрақтар туғызады, дейді адвокат Сәуле Қобжанова. Қорғалған пошта жәшігінен қорқыту хаттарын жазып, оларға өз атыңызбен қол қою қаншалықты керек? Кәдімгі пошта жәшігін пайдалану оңай болмас па еді, дейді ол. Адвокат хаттар ойдан шығарылған деп санайды. Сондай-ақ, ол хатты жіберушінің IP мекенжайлары мен құрылғысын тексеруді талап етеді.
Сонымен қатар, істе қан да төгілді. Ресейлік телеграмм арналарда В.Лихачевтің Мәскеудегі пәтерінің есігінің алдында шошқаның басы салынған қорапты қалай тапқаны туралы хабарламалар толқыны өтті. Бұл оқиға наразылықтың дауылын күшейтті. Оқиғадан «Крестный отец» кітабының сюжеті анық байқалды. Бірақ, ол жерде кино жасаушы төсегінде сүйікті жылқысының басын тапқан еді. В.Лихачевтің бұл шошқаны қаншалықты жақсы көретіні белгісіз. Бірақ алаяқтық фактісі бойынша іс Қазақстанды қозғалды.
Брифингте Лидия Аношинаның өзі болған жоқ. Ол Қазақстанда емес. Best медианың жазуынша, Аношина өз отанында қудаланудан қорқады. Татьяна Белова да кездесуге қатыспады. Оның тергеу изоляторында отырғанына бес ай болды.
Адвокаттардың пікірінше, осы уақыт ішінде ешкім құрылғылардың идентификаторы мен поштаның IP мекенжайларын анықтауға тырыспаған. Бұл ретте Қазақстанда мұның барлығын анықтай алатын киберқылмыспен күрес жөніндегі өзінің орталығы бар екенін еске саламыз.