Бұл заңбұзушылықтар халыққа 34,7 млрд теңгеге (67,6 млн доллар) артық тарифтер арқылы шығын келтірген. Мұндай мәліметтерді Жоғары аудиторлық палата (ЖАП) жан-жақты тексерістен кейін жария етті, деп хабарлайды Caravan.kz медиа порталы.
Аудит барысында энергетика саласының негізгі мекемелері қамтылды: Энергетика министрлігі, «Самұрық-Энерго» АҚ, «KEGOC» АҚ, «КОРЭМ» АҚ, «ЖЭК Қаржы-есеп айырысу орталығы» ЖШС және тағы басқалар. Белгілі болғандай, тарифтер жария тыңдаусыз бекітіледі, ал сметалар мен есептер халыққа ұсынылмайды. Бұл ашықтық пен жүйеге деген сенімді төмендетеді.
ЖАП деректеріне сүйенсек, қазіргі уақытта электр энергиясын өндіру инфрақұрылымының 55%-ы, ал желілердің 76%-ы тозған. Соған қарамастан, министрлік электр энергиясын өндіру және сату шығындарын бақыламайды. Бұл тарифтердің негізсіздігіне және бағаның бақылаусыз өсуіне алып келуде.
Нарықта 18 жаңа провайдер пайда болған, оларды мемлекет реттемейді. Олар электр энергиясын еркін бағамен сатып алып, қайта сатады және негізгі операторларды айналып өтуде. 2024 жылы мұндай провайдерлер 187 ұйымнан 13,7 млрд кВт·сағ энергия сатып алған. Мұндай жабық жүйе нақты көлем мен табысты жасыруға мүмкіндік береді.
Аудиторлар майнингпен айналысатын компаниялардың әрекеттеріне ерекше назар аударды. Олар 901 млн кВт·сағ энергияны Біріңғай сатып алушыны айналып өтіп сатып алған. Бұл жағдайға байланысты Премьер-министр Әлихан Смайылов былай деді:
«Энергия тапшылығы кезінде майнерлердің бақылаусыз тұтынуына қалай жол беруге болады?».
Бұдан бөлек, KEGOC компаниясы жабдықты нарықтағы бағадан 2–3 есе қымбатқа сатып алған. Бұл шығын 2,2 млрд теңгені құраған. Ал «Самұрық-Энерго» соңғы 10 жылда ауқымды жоспарларға қарамастан, небәрі 4 жоба іске асырған.
Жалпы шығындар келесідей:
• 66 млн теңге — қаржылық заңбұзушылықтар;
• 9,5 млрд теңге — тиімсіз жоспарлау;
• 104,7 млрд теңге — қаражат пен активтерді мақсатсыз пайдалану.
Барлығы 72 рәсімдік және 35 жүйелік бұзушылық тіркелген. Энергетика саласындағы бақылау жүйесі шұғыл реформаны қажет етеді.