Ақ үйде оның Владимир Зеленскиймен жақында болған қақтығысы – Вашингтон саясатының жаңа бағытын көрсеткен маңызды оқиғаға айналды. АҚШ пен Украинаның арасындағы риторика өзгеріп, Вашингтон енді Киевке бұрынғыдай бұлтартпас қолдау көрсетуін қойды. Бұл, сөзсіз, қақтығыстың динамикасына және тараптардың стратегиялық есептеріне әсер етеді.
АҚШ қатысуының әлсіреуі Украинаға халықаралық қолдаудың азаюына әкелуі мүмкін. Бұл Киевті жаңа дипломатиялық және әскери сын-қатерлермен бетпе-бет қалдырады. Ал Ресей болса, маневр жасауға қосымша мүмкіндік алады, бұл өз кезегінде қақтығыстың конфигурациясын өзгертуі ықтимал. Бұл геосаяси өзгерістер Орталық Азияда, әсіресе Ресей, Батыс және Қытай арасында дәстүрлі түрде тепе-теңдікті сақтап келе жатқан Қазақстан үшін де өз әсерін тигізуде.
Бұл жаңа күштер тепе-теңдігінің өңірге қандай салдары болуы мүмкін? Қазақстан ықтимал келіссөздерде делдал бола ала ма?
Caravan.kz медиа порталы осы және өзге де сұрақтар бойынша қазақстандық сарапшылардың пікірін біліп көрді.
Саясаттанушы Замир Қаражановтың айтуынша, қазіргі таңда бұл тек риторика ғана, тараптар нақты бейбіт келісімнің шарттарын талқылауға әлі көшкен жоқ. Бұл риторика – тараптар арасындағы түсініспеушілікті, дәлірек айтқанда, олардың көзқарасындағы алшақтықты көрсетеді.
“Не дегенменде бұл бейбіт келісімге келуге деген ұмтылысты білдіреді. Мәселе – бұл қандай шарттармен және кімнің есебінен жүзеге асатынында. Қазіргі түсініспеушілікті ескерсек, дәл қазір АҚШ қолдауынан айырылып қалған Украина есебінен келісімге келуге тырысып жатыр. Бұл – жедел, бірақ, шамасы, мағынасыз шешім. Егер тезірек бейбітшілікке қол жеткізу мүмкін болмаса, АҚШ Ресейге қысым жасауға тырысады. Алайда жаңа санкциялар қандай да бір түбегейлі өзгеріс әкеледі деу қиын. Тиімді нәтиже үшін Ресейге тек қысым көрсету жеткіліксіз, сонымен қатар Украинаға әскери көмек көрсету қажет, себебі келіссөздердегі позициялар көбіне майдандағы жағдайға байланысты анықталады. АҚШ осы қадамға баруға дайын ба – бұл әлі де белгісіз”, — деді сарапшы.
Сондай-ақ Қаражанов қазіргі дағдарыстың жақын арада аяқталуының белгілері жоқ екенін айтты.
“АҚШ пен Украина президенттерінің және вице-президент Вэнстің қатысуымен Ақ үйде болған келіспеушілік АҚШ әкімшілігінің Еуропадағы қақтығысты реттеу бойынша нақты жоспары болмағанын көрсетті. Олар үміттерін Украина тарапынан ымыраға келуге артып еді, бірақ ол болмады. Ал болғаны – бүкіл әлем көрген жағдай. Украина мәселесі бойынша келісім Қазақстан үшін де маңызды. Біріншіден, посткеңестік кеңістіктегі жағдайдың тұрақтануы – біздің мүддемізге сай: нашар бейбітшілік – жақсы жанжалдан артық. Екіншіден, бізді келісімнің шарттары да қызықтырады, өйткені ол тек аймақтық қауіпсіздікке ғана емес, геосаяси тәуекелдерді ескеріп отырған аймақтық экономикаға да әсер етеді. Бұл, әсіресе, логистика саласында айқын байқалады. Сондықтан соғыстан кейінгі кезең Қазақстан үшін мүмкіндіктермен қатар сын-қатерлер де алып келуі мүмкін”, — деді Қаражанов.
DAMU Capital Management компаниясының бас директоры, экономист Мұрат Қастаев Ресей мен Украина арасындағы соғыс аяқталу сатысына жақындап қалғанына үміт білдірді.
“Бүгін Сауд Арабиясынан жағымды жаңалық келді – АҚШ пен Украина Украина тарапынан 30 күндік уақытша бітімге келуге дайын екендерін мәлімдеді. Бұл уақытты соғысты тоқтату бойынша келіссөздерді бастауға пайдаланбақ. Енді бәрі Ресейдің бітім мен келіссөздерге дайындығына байланысты. Бұл соғысты бастаған Ресей еді, және оны кез келген сәтте тоқтата алады. Яғни бұл соғысты бір сағатта тоқтата алатын адам – Путин“, – деді экономист.
Оның айтуынша, Қазақстан үшін қазіргі таңда абайлап болса да оптимизм білдіруге негіз бар, өйткені келіссөздер басталып, соғыс аяқталуға жақындап қалуы мүмкін.
“Алайда соғыстың аяқталу шарттары Қазақстан үшін стратегиялық маңызды болмақ. Егер Ресей Украинадан елеулі жеңілдіктерге қол жеткізсе, соғыс кезінде басып алған территориялар өзінде қалып қойса, бұл халықаралық құқық пен міндеттемелерді жоққа шығарады. Соғыстың аяқталуынан Қазақстан үшін оң нәтиже – Ресейдегі инфляцияның азаюы және оның Қазақстанға импортталуының төмендеуі болмақ – бұл қазіргі сауда қатынастарындағы басты теріс фактор. Алайда күрт жақсаруды күтуге болмайды, себебі Ресейге қарсы санкциялар баяу жойылады (әсіресе Еуропа тарапынан), сондықтан Ресейде экономикалық серпіліс болмайды, ал бұл Қазақстан үшін айтарлықтай пайда әкелмейді. Ресей мен Қазақстан экономикалары бір-бірін толықтырмайды, керісінше, бәсекелес. Сондықтан Ресей экономикасының күшеюі Қазақстан экономикасын басып тастайды”, — деп түсіндірді Қастаев.
Соғыстың аяқталуындағы жағымсыз тұстардың бірі ретінде Кастаев мұнай бағасының төмендеуін атады, өйткені Ресей экспорты біртіндеп қалпына келуі мүмкін.
Сарапшы, халықаралық қатынастар маманы Әнуар Бахитханов болса, Дональд Трамптың президенттікке келуі күткендей жаһандық геосаясатта үлкен өзгерістер тізбегін іске қосқанын, ал Ресей мен Украина арасындағы қақтығыстың сол өзгерістердің эпицентрінде тұрғанын айтты.
”Байденге қарағанда, Трамп прагматизмге бейім екенін көрсетіп отыр, ол қатаңдық пен келісімге ұмтылу арасындағы тепе-теңдікті сақтауға тырысуда. Оның Владимир Зеленскиймен Ақ үйдегі келіспеушілігі – жай ғана тұлғалық қақтығыс емес, АҚШ пен Украина арасындағы қатынастардағы тектоникалық ығысу. Вашингтон бұрынғыдай мол қаржы мен шексіз қару жеткізуді уәде етпейді, бұл Киевтің стратегиялық ұстанымдарын әлсіретуде. Ал күте білетін ойыншы ретінде Ресей бұл өзгерістерді уақыттың өз пайдасына жұмыс істеп жатқанының белгісі ретінде қабылдауы мүмкін.
Дегенмен, бұл өзгерістерге қарамастан, қақтығысқа нүкте қоюға әлі ерте. Тарихта сыртқы қолдаудан айырылған соғыстардың өшіп кетпей, одан да қажытатын қарсылыққа айналған мысалдары көп. Автономияға мәжбүр Украина Еуропадан қолдау іздеуде, бірақ мұнда да Трамптың ұстамдылығы одақтастардың ұстанымына әсер етуі мүмкін. Егер Вашингтон түбегейлі шетке шығып кетсе, Брюссель де бұл майданды қанша уақыт ұстап тұра алатыны туралы ойлана бастайды. Осындай жағдайда бейтарап ойыншылардың рөлі артады. Қазақстан, әдеттегідей, диалог пен көпвекторлы саясатты жақтай отырып, алғашқы бейбіт келісімдердің іргетасы қаланатын алаңға айнала алады. Кейде үлкен соғыстар олар басталған жерде емес, келісім табылған жерде аяқталады”, — деді сарапшы.
Бахитхановтың пікірінше, бұл өзгерістер Қазақстан үшін тек қауіп емес, сонымен қатар мүмкіндік те.
”Егер Ресейге қарсы санкциялық қысым азаятын болса, сауда және логистика үшін жаңа мүмкіндіктер ашылады. Бұл Қазақстанның транзиттік торап ретіндегі орнын нығайтады. Дегенмен, қауіптер де сақталады. Украинадағы тұрақсыздық пен Еуропаға ықтимал қысымның күшеюі шикізат нарықтарына, сондай-ақ өңірге келетін шетелдік инвестициялар ағынына әсер етуі мүмкін. Қазақстан өз мүддесін сақтау үшін мұқият, теңгерімді саясат жүргізіп, Батыс, Ресей және Қытай арасындағы тепе-теңдікті сақтап қалуы керек. Бұл өзгеріп жатқан геосаяси ахуалдан барынша пайда алу мен тәуекелдерді азайтуға мүмкіндік береді“, – деп қорытындылады сарапшы.